Trên địa bàn tỉnh Lâm Đồng hiện có 4 doanh nghiệp gồm Công ty cổ phần L.Q Joton Lâm Đồng, Công ty cổ phần khoáng sản và vật liệu xây dựng Lâm Đồng, Công ty trách nhiệm hữu hạn thương mại và trồng trọt Tuấn Thiện, Công ty trách nhiệm hữu hạn Anh Kiên, được cấp phép khai thác, chế biến cao lanh trên diện tích 210ha, chủ yếu tại xã Lộc Châu (thành phố Bảo Lộc), một phần xã Lộc Tân (huyện Bảo Lâm).
Theo thông tin từ Cục thuế tỉnh Lâm Đồng, từ khi cấp phép (doanh nghiệp sớm nhất từ năm 2015) đến nay, 4 đơn vị này đã khai thác trên 1,7 triệu tấn cao lanh, chủ yếu là bán thô, nộp ngân sách nhà nước 174 tỷ đồng. Tuy nhiên, đến hết tháng 12/2022 còn 2/4 đơn vị nợ thuế 5,5 tỷ đồng...
Có mặt tại bãi khai thác cao lanh xã Lộc Châu, thành phố Bảo Lộc ngày 31/3, phóng viên dễ nhận thấy khu vực các ngọn đồi tại thôn 1, 2... của xã Lộc Châu như một đại công trường với ngổn ngang bãi tập kết cao lanh chất cao như núi dọc đường vào khu mỏ.
Những chiếc xe tải hạng nặng chở hàng chục tấn cao lanh thô chạy qua khiến bụi bay mù mịt, nhiều lớp bụi cao lanh trắng xóa phủ dày trên cây trồng và nhà dân hai bên đường.
Đáng chú ý, trong hàng chục bãi tập kết cao lanh, chỉ có vài ba bãi có trạm cân, lắp đặt camera theo dõi, còn lại các bãi khác, máy múc cao lanh thô từ bãi tập kết lên những chiếc xe vận tải hạng nặng, sau đó xe chạy thẳng ra khỏi địa bàn tỉnh, đưa đi các tỉnh, thành phố phía Nam tiêu thụ mà không đi qua trạm cân.
[Lâm Đồng: Siết chặt, chấn chỉnh hoạt động khai thác khoáng sản]
Lượng phương tiện ra, vào khu vực các nhà máy chế biến chỉ bằng một phần nhỏ lượng phương tiện chuyên chở cao lanh thô ra ngoài địa bàn. Đặc biệt, các phương tiện vận chuyển cao lanh thô khi trời tối mới bắt đầu di chuyển ra khỏi địa bàn…
Việc khai thác cao lanh tại xã Lộc Châu bắt đầu từ năm 2006, khi Bộ Tài nguyên và Môi trường cấp giấy phép khai thác cho Công ty cổ phần khoáng sản và vật liệu xây dựng Lâm Đồng.
Đến nay, trên địa bàn đã có 4 đơn vị được cấp phép khai thác trữ lượng hơn 17,6 triệu tấn cao lanh trong diện tích 210ha, với thời hạn từ 16-29 năm. Trữ lượng cao lanh tại Lâm Đồng được đánh giá là khá lớn so với cả nước và có thể khai thác hàng chục năm nữa. Tuy nhiên hiện nay, cao lanh Lâm Đồng chưa thể chế biến sâu tại chỗ, chủ yếu là xuất thô tới các tỉnh phía Nam nên không mang lại hiệu quả tối ưu về kinh tế cho tỉnh.
Công ty đã hoạt động 17 năm nhưng đến nay, người dân vẫn khổ sở vì môi trường bị ô nhiễm trong khi cơ quan chức năng địa phương chỉ dừng lại ở mức đã ghi nhận phản ánh của người dân.
Để tìm hiểu những tác động đến đời sống người dân, ngày 31/3, nhóm phóng viên đã đi khảo sát nhiều gia đình sống dọc tuyến đường thường xuyên có phương tiện vận chuyển cao lanh từ khu mỏ của xã Lộc Châu ra Quốc lộ 20 hướng về các tỉnh phía Nam. Nhiều nhà dân thường xuyên đóng cửa hoặc bỏ đi nơi khác sinh sống. Những gia đình phải bám trụ lại để mưu sinh đều bày tỏ sự ám ảnh khi nhắc tới hai từ "cao lanh."
Ông T.Q.L, 56 tuổi, đang tưới càphê ở rẫy ven con đường từ các mỏ cao lanh ra Quốc lộ 20, cho biết ngày nào vườn càphê cũng bị phủ trắng bụi cao lanh nên ông phải bơm nước tưới cho cây không bị chết. Từ hàng chục năm qua, người dân liên tục kêu cứu khi môi trường bị ô nhiễm nhưng vẫn không có kết quả.
Trao đổi với nhóm phóng viên, ông Vũ Văn Vân, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Lộc Châu cho biết trên địa bàn xã hiện có 4 doanh nghiệp được cấp phép khai thác cao lanh. Tuy nhiên, chỉ có 2 doanh nghiệp có nhà máy chế biến nhưng chưa đáp ứng nhu cầu nên hầu hết là xuất cao lanh thô ra các tỉnh khác.
Qua kiểm tra trên địa bàn, Ủy ban Nhân dân xã nhận thấy các doanh nghiệp này có lắp đặt một số trạm cân tại bãi tập kết chính. Năm 2020, Ủy ban Nhân dân xã đã xử phạt 3 bãi tập kết cao lanh đặt ở vị trí không đúng quy định.
Ông Vũ Văn Vân xác nhận vẫn xuất hiện tình trạng các phương tiện vận chuyển cao lanh thô ra ngoài vượt quá trọng tải cho phép, có che phủ bạt nhưng còn rơi vãi ra ngoài. Trong các cuộc Hội đồng nhân dân xã tiếp xúc cử tri, cử tri phản ánh về tình trạng ô nhiễm môi trường, hiện tượng "xã hội đen" đe dọa, ngăn cản người dân đi qua các khu vực khai thác để vào vườn, vào rừng…
Về những tác động khi khai thác cao lanh ảnh hưởng tới người dân, ông Trần Quang Hoài, Phó Trưởng phòng Tài nguyên và Môi trường thành phố Bảo Lộc lại cho rằng nhờ có đơn vị đến khai thác cao lanh nên người dân mới có con đường đi, hưởng lợi nhiều hơn thiệt hại.
Ngày 5/4/2023, Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng đã có văn bản số 3060/UBND-TL về việc chấn chỉnh hoạt động khai thác, sử dụng cao lanh trên địa bàn, trong đó nêu rõ một số nhà máy chế biến cao lanh trên địa bàn hoạt động cầm chừng, sơ chế theo dạng lọc tạp chất rồi đóng bánh thành cao lanh làm nguyên liệu, chưa thực hiện chế biến sâu.
Lãnh đạo Ủy ban Nhân dân tỉnh có ý kiến qua kiểm tra, xác định 4 doanh nghiệp được cấp phép khai thác, chế biến cao lanh chủ yếu khai thác lộ thiên, xuất bán thô cho các đơn vị tiêu thụ trong nước để sản xuất gạch men, gốm sứ…
Các đơn vị này chưa thực hiện tốt công tác bảo vệ môi trường; chậm đầu tư máy móc thiết bị chế biến sâu, tinh chế cao lanh để nâng cao giá trị gia tăng. Trong quá trình triển khai dự án, còn trường hợp bị Tổng cục Địa chất và Khoáng sản Việt Nam cùng Thanh tra Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh xử phạt vi phạm hành chính.
Lãnh đạo Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng giao Ủy ban Nhân dân thành phố Bảo Lộc, huyện Bảo Lâm và các sở, ngành liên quan siết chặt quản lý hoạt động nhà nước trong khai thác cao lanh trên địa bàn; tăng cường chống thất thu thuế; thường xuyên kiểm tra hoạt động vệ sinh môi trường tại hiện trường khai thác mỏ; kiểm tra, đôn đốc doanh nghiệp khai thác, chế biến cao lanh thực hiện dự án theo đúng giấy phép đầu tư được cấp phép. Trường hợp vi phạm, xử lý hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý theo quy định, hoàn thành trong quý 2/2023…
Ngày 18/4, trao đổi với phóng viên TTXVN, ông Vũ Văn Vân, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Lộc Châu cho biết sau khi Ủy ban Nhân dân tỉnh Lâm Đồng ra văn bản 3060, Ủy ban Nhân dân thành phố Bảo Lộc đã chỉ đạo Ủy ban Nhân dân xã Lộc Châu kiểm tra hiện trạng thực tế.
Ủy ban Nhân dân xã đang triển khai lực lượng đi kiểm tra, kiểm đếm lại các bãi tập kết của các công ty khai thác cao lanh, tổng hợp và củng cố hồ sơ, nếu vượt thẩm quyền sẽ chuyển lên thành phố xử lý.
Việc kiểm đếm rất phức tạp, phải thành lập đoàn kiểm tra đo đạc, mời các chủ công ty thống nhất số liệu kiểm đếm, sớm có báo cáo Ủy ban Nhân dân thành phố Bảo Lộc kết quả kiểm tra.
Theo ông Vân, việc xử lý các bãi tập kết sai quy định cũng cần có thời gian, bởi khối lượng cao lanh tập kết tại đây rất lớn. Hiện đã bắt đầu mùa mưa, việc tổ chức kiểm tra gặp không ít khó khăn, nhưng Ủy ban Nhân dân xã sẽ nỗ lực để hoàn thành việc kiểm tra, xử lý vi phạm (nếu có)./.