Một hệ thống “máy hút khí ô nhiễm” lớn nhất trên Trái đất đã lần đầu tiên ra mắt và được vận hành tại Iceland vào ngày 8/5 vừa qua.
Nhà máy này có tên “Mammoth” (Voi ma mút), được thiết kế để hút toàn bộ khí độc hại gây ô nhiễm từ môi trường. Đây là sản phẩm của Climeworks, một công ty chuyên hút khí tới từ Thụy Điển.
Được biết, Mammoth to hơn gấp 10 lần so với “người tiền bối” của nó là nhà máy “Orca” (Cá voi sát thủ) đi vào hoạt động từ năm 2021. Thu khí trực tiếp, hay DAC, là một công nghệ được thiết kế để hút không khí từ ngoài môi trường và lọc carbon trong lượng khí đó, thông qua việc sử dụng nhiều chất hóa học.
Phần carbon lọc được sẽ bị chôn xuống dưới mặt đất, nơi chúng sẽ được chuyển hóa tự nhiên thành các viên đá. Quá trình sẽ khiến carbon được khóa chặt xuống dưới mặt đất về lâu dài.
Climeworks hiện cũng đang hợp tác với một công ty Iceland tên Carbfix để thực hiện quá trình cô lập CO2 này. Carbfix là một công ty đã thành công nghiên cứu phương thức lưu trữ khí CO2 lâu dài, bằng cách dùng chất bazo hòa tan chúng, trước khi bơm hợp chất vào đá vôi.
Mammoth hiện đang chạy bằng năng lượng địa nhiệt của Iceland - quốc gia có sản lượng địa nhiệt lớn nhất thế giới
Theo trang tin CNN, những giải pháp chống biến đổi khí hậu thế hệ mới như DAC đang ngày càng thu hút được nhiều sự chú ý hơn từ chính phủ và các doanh nghiệp tư nhân, trong bối cảnh con người không ngừng sử dụng các loại nhiên liệu hóa thạch. Đặc biệt, nồng độ khí CO2 trong môi trường Trái đất đã chạm mức kỷ lục vào năm 2023 (419.3 ppm).
Với việc nhiệt độ toàn cầu đang tăng không phanh theo từng năm, đi kèm chúng là những hậu quả nặng nề tác động lên con người và thiên nhiên, rất nhiều nhà khoa học đã nói rằng thế giới cần các phương pháp mới mẻ để lọc bớt khí CO2 ra khỏi bầu khí quyển. Ngoài ra chúng ta cũng cần liên tục cắt giảm liên tục lượng tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch.
Tuy nhiên, những công nghệ lọc khí carbon như DAC vẫn gây ra một số tranh cãi. Chúng bị chỉ trích vì quá đắt đỏ, tốn năng lượng đồng thời chưa chứng minh được độ hiệu quả khi áp dụng rộng rãi.
Còn đối với những người dành sự quan tâm lớn cho môi trường, họ lại lo ngại rằng những nhà máy “đốt nhiên liệu” như DAC sẽ khiến ta quên mất mục tiêu cắt giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch.
Theo bà Lili Fuhr, Giám đốc Chương trình Kinh tế Hóa thạch tại Trung tâm Luật Môi trường Quốc tế (CIEL), công nghệ mới rất không chắc chắn và chứa đầy rủi ro về mặt sinh thái.
Climeworks bắt đầu xây dựng Mammoth vào tháng 6/ 2022. Khi đó, công ty nói rằng đây là nhà máy ứng dụng công nghệ DAC lớn nhất trên thế giới.
Nhà máy có thiết kế module, bao gồm 72 chiếc “máy hút bụi” - mỗi chiếc to ngang cỡ một container, có thể được xếp chồng lên nhau và di chuyển rất dễ dàng. Trong những tháng tới, có thêm 12 chiếc "máy hút bụi" như vậy sẽ được lắp thêm vào Mammoth. Theo công ty Climeworks, Mammoth sẽ có thể lọc được 36.000 tấn CO2 ra khỏi bầu khí quyển của Trái đất trong mỗi năm, nếu nhà máy hoạt động toàn bộ công suất. Con số này tương đương với 7.800 chiếc xe ô tô chạy trên đường trong suốt một năm.
Climeworks không đưa ra con số chính xác cho thấy liệu một tấn carbon được loại bỏ khỏi bầu khí quyển sẽ gây tốn kém bao nhiêu tiền. Nhưng, công ty nói rằng sẽ tốn khoảng 1.000 USD. Công ty đang nhắm tới việc giảm xuống còn 100 USD - được xem là ngưỡng quan trọng để làm cho công nghệ này trở nên hợp lý và khả thi.
Khi công ty mở rộng quy mô nhà máy và giảm chi phí, mục tiêu của họ là đạt mức 300 đến 350 USD một tấn vào năm 2030 và tiến tới 100 một tấn vào khoảng năm 2050, theo Jan Wurzbacher, nhà đồng sáng lập kiêm đồng Giám đốc điều hành (CEO) của Climeworks.
Stuart Haszeldine, giáo sư về thu giữ và lưu trữ carbon tại Đại học Edinburgh đánh giá nhà máy là “một bước tiến quan trọng trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu”. Tuy nhiên, ông cảnh báo rằng công suất của nhà máy vẫn chỉ đáp ứng một phần rất nhỏ so với nhu cầu thực tế.
Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA), tất cả thiết bị thu giữ carbon trên thế giới hiện tại chỉ có khả năng loại bỏ khoảng 0,01 triệu tấn carbon mỗi năm, còn rất xa mới đạt được con số 70 triệu tấn mỗi năm - qua đó đáp ứng nhu cầu thiết yếu toàn cầu vào năm 2030.
Hiện đã có các nhà máy DAC lớn hơn đang được xây dựng bởi các công ty khác. Ví dụ như nhà máy Stratos, hiện đang được xây dựng tại Texas, được thiết kế để loại bỏ 500.000 tấn carbon mỗi năm, theo như đánh giá của Occidental, công ty dầu mỏ đứng sau dự án này.
Tuy nhiên, có thể sẽ có một vấn đề. Occidental cho biết carbon sau quá trình lọc được lưu trữ sâu dưới lòng đất, nhưng trang web của công ty cũng đề cập đến việc sẽ sử dụng carbon trong một quy trình gọi là “khai thác dầu tăng cường”. Quy trình này sẽ đẩy carbon vào các giếng dầu để ép ra lượng dầu còn lại đang khó khai thác. Điều này sẽ cho phép các công ty dầu mỏ chiết xuất được nhiều dầu hơn từ các mỏ dầu cũ.
Nhưng chính quy trình này lại khiến một số nhà phê bình lo ngại rằng các công nghệ lưu trữ carbon có thể được sử dụng để kéo dài hoạt động sản xuất nhiên liệu hóa thạch, đi ngược lại với mục đích ban đầu của DAC.
Tuy nhiên, đối với Climeworks, một doanh nghiệp không liên quan đến nhiên liệu hóa thạch, công nghệ này có tiềm năng rất lớn. Ban lãnh đạo công ty cũng đặt nhiều tham vọng vào công nghệ mới.
Jan Wurzbacher cho biết Mammoth chỉ là bước tiếp theo trong kế hoạch của Climeworks để mở rộng quy mô lọc lên đến 1 triệu tấn carbon mỗi năm vào năm 2030 và 1 tỷ tấn vào năm 2050./.
