Điều kiện làm việc của nhiều người lao động giúp việc gia đình trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương vẫn chưa được cải thiện trong một thập kỷ qua và thậm chí còn trở nên tệ hơn do đại dịch COVID-19. Tại Việt Nam, mặc dù đã đạt được bước tiến nổi bật trong khu vực nhờ đưa lao động giúp việc gia đình trở thành đối tượng điều chỉnh của pháp luật lao động, thế nhưng thách thức mà Việt Nam hiện phải đối diện lại là việc đảm bảo sự tuân thủ pháp luật trong thực tế.
Đây là thông tin được đưa ra trong một báo cáo mới của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) vừa được công bố ngày hôm nay, 15/6.
Lao động giúp việc được trả lương thấp nhất
Báo cáo “Biến việc làm thỏa đáng thành hiện thực cho lao động giúp việc gia đình: Tiến bộ và triển vọng tại châu Á và Thái Bình Dương” được thực hiện sau mười năm kể từ khi Công ước về lao động giúp việc gia đình được thông qua. Báo cáo đã chỉ ra rằng việc không thuộc đối tượng điều chỉnh của pháp luật lao động quốc gia và tình trạng phi chính thức duy trì ở mức cao tiếp tục ảnh hưởng nặng nề đến điều kiện làm việc của lao động giúp việc gia đình ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.
Báo cáo nhấn mạnh phần lớn lao động giúp việc gia đình ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương (61,5%) hoàn toàn không thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật lao động quốc gia, trong khi 84,3% trong số họ vẫn làm các công việc phi chính thức.
“Cần thiết phải khẩn trương chính thức hóa công việc giúp việc gia đình ở châu Á-Thái Bình Dương, bắt đầu từ việc đưa công việc giúp việc gia đình vào diện điều chỉnh của pháp luật lao động và an sinh xã hội nhằm đảm bảo đối tượng lao động quan trọng này được hưởng chế độ bảo vệ và sự tôn trọng mà họ xứng đáng được hưởng,” bà Chihoko Asada Miyakawa, Giám đốc Văn phòng ILO khu vực châu Á và Thái Bình Dương cho biết.
Philippines là nước duy nhất ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương đã phê chuẩn Công ước về Lao động giúp việc gia đình sau mười năm kể từ khi Công ước này được thông qua.
[ILO: Khủng hoảng việc làm do đại dịch COVID-19 còn lâu mới kết thúc]
Theo ILO, hiện có khoảng 38,3 triệu lao động giúp việc gia đình từ 15 tuổi trở lên hiện làm việc tại khu vực châu Á-Thái Bình Dương, trong đó 78,4% là nữ. Đây cũng là khu vực sử dụng nhiều lao động nam làm giúp việc gia đình nhất, chiếm 46,1% tỷ lệ lao động nam làm giúp việc gia đình trên toàn thế giới.
Dữ liệu từ báo cáo cho thấy phần lớn lao động giúp việc gia đình trong khu vực không được áp dụng bất cứ giới hạn nào về thời giờ làm việc (71%) hay được hưởng chế độ nghỉ hàng tuần (64%) theo quy định của pháp luật lao động hiện hành. Báo cáo cũng chỉ ra rằng lao động giúp việc gia đình thường là đối tượng được trả lương thấp nhất trên thị trường lao động, đặc biệt là khi họ làm việc trong khu vực phi chính thức.
Theo ILO, đại dịch COVID-10 có tác động lớn tới lao động giúp việc gia đình trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương do tình trạng phi chính thức duy trì ở mức cao và thiếu các chế độ bảo vệ được quy định trong luật pháp dẫn đến mất việc làm. Tại Philippines và Việt Nam, ước tính nguy cơ mất việc làm của họ cao gấp 2-3 lần so với các đối tượng lao động khác.
Thách thức tuân thủ pháp luật của Việt Nam
Theo báo cáo của ILO, 19% lao động giúp việc gia đình ở Việt Nam làm việc thông qua các nhà cung cấp dịch vụ và số lượng lao động giúp việc gia đình di cư ra nước ngoài làm việc liên tục tăng trong thập kỷ qua.
Kể từ khi đại dịch COVID-19 mới bùng phát, lao động giúp việc gia đình trở thành đối tượng dễ bị mất việc hơn nhiều so với các đối tượng lao động khác. So với quý 4/2019, tỷ lệ lao động giúp việc gia đình đã giảm 17% trong quý 2/2020. Trong khi đó, tỷ lệ mất việc của nhóm lao động làm thuê khác cùng giai đoạn chỉ là 6,1%.
Song song với việc một số lao động giúp việc gia đình bị mất việc làm, một số người khác bị giảm thời giờ làm việc. Cả hai tình trạng này đều dẫn tới sự sụt giảm đáng kể về tổng tiền lương nhận được. Trong quý 2/2020, thời giờ làm việc của lao động giúp việc gia đình tại Việt Nam đã giảm 24,7% so với quý 4/2019. Do mất việc làm và thời giờ làm việc bị giảm, tiền lương mà lao động giúp việc gia đình ở Việt Nam nhận được đã giảm 26,2%.
Đại dịch COVID-19 cho thấy lao động giúp việc gia đình vẫn tiếp tục là nhóm dễ bị tổn thương trên thị trường lao động. Do đó, việc tuân thủ các quy định pháp luật về lao động giúp việc gia đình càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết.
Việt Nam là một trong số ít các quốc gia trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương đưa lao động giúp việc gia đình thuộc phạm vi điều chỉnh của pháp luật lao động. Bộ luật Lao động 2019 và Nghị định số 145/2000/NĐ-CP đã quy định lao động gia đình phải có hợp đồng bằng văn bản, đáp ứng những tiêu chuẩn nhất định, trong đó có giới hạn về thời giờ làm việc và thời giờ nghỉ ngơi.
Hiện nay, trong số các nước Đông Nam Á chỉ có Việt Nam là lao động giúp việc gia đình được hưởng một mức lương tối thiểu ít nhất bằng mức lương tối thiểu dành cho các lao động khác.
Tiến sỹ Chang-Hee Lee, Giám đốc ILO Việt Nam nhận định “Việt Nam đã đạt được những bước tiến đáng kể khi đưa người lao động giúp việc gia đình thuộc phạm vi bảo vệ của pháp luật lao động. Thế nhưng, thách thức mà Việt Nam gặp phải hiện nay là làm thế nào để tăng cường tuân thủ luật pháp, đặc biệt là thu hẹp khoảng cách giữa các biện pháp bảo vệ quy định trong luật và trải nghiệm thực tế của lao động giúp việc gia đình.”
Việt Nam dự kiến sẽ phê chuẩn Công ước về Lao động Giúp việc Gia đình của ILO (Công ước số 189) vào năm 2026./.