Nhìn bên ngoài, hòn đảo hình chữ nhật có tên Po-Bajin trông không khác gì một pháo đài hay nhà tù, với cấu trúc thường thấy và những khu vực đổ nát. Tuy nhiên, hòn đảo mê cung nằm giữa một cái hồ tại khu vực sâu nhất ở Siberia được sử dụng làm gì khi được xây dựng cách đây 1.300 năm vẫn là một bí ẩn.
Ý kiến của các nhà sử học và các nhà khoa học rất khác nhau, nhưng một số chuyên gia tin rằng vùng đất tách biệt này được xây nên để thu hút con người thay vì bỏ tù họ, và nơi đây rất có thể là một cung điện mùa hè, một tu viện hay một đài quan sát thiên văn.
Cái tên Por-Bajin trong ngôn ngữ Tuvan có nghĩa là “ngôi nhà đất sét.” Hòn đảo này nằm giữa hai dãy núi Sayan và Altai, cách Moscow khoảng 3.800 km về hướng biên giới với Mông Cổ.
Por-Bajin được phát hiện lần đầu năm 1891, và kể từ đó đến nay, bí ẩn của hòn đảo vẫn chưa được giải đáp.
Nhiều nghiên cứu sâu hơn đã được tiến hành năm 2007, khi các nhà khoa học khai quật được những phiến đất sét in hình bàn chân người, những bức vẽ đã phai màu trên tường, những cánh cổng lớn và những mảnh gỗ bị đốt cháy.
Các chuyên gia cho biết hòn đảo được xây dựng trong thời kỳ đế quốc Hồi Cốt (744-840 sau Công nguyên), nhưng họ vẫn chưa rõ vì sao người xưa lại xây một pháo đài lớn như vậy tại một nơi hoang vắng, cách xa các khu định cư và các con đường giao thương lớn.
Bí ẩn càng nhiều thêm khi cách xây dựng hòn đảo cũng như các nguyên vật liệu sử dụng ẩn giấu kiến trúc truyền thống của Trung Quốc. Các nhà khoa học đã dùng phương pháp lập bản đồ bằng tia laser để tạo ra hình ảnh 3D của hòn đảo rộng 3,5 ha này.
Mặc dù đã có tuổi thọ 1.300 năm, nhưng nhiều bức tường ở đây vẫn còn nguyên vẹn. Khoảng sân trong ở giữa hòn đảo có một cấu trúc kiến trúc được chia làm hai phần, với mái ngói được 36 cây cột đá chống đỡ.
Khó hiểu hơn cả lý do hòn đảo được xây dựng là nó bị bỏ hoang. Các nhà nghiên cứu nhận thấy ở đây thiếu các hệ thống sưởi ấm.
Tổng thống Nga Vladimir Putin từng cùng Hoàng tử Albert của Monaco tới thăm hòn đảo này năm 2007 và đã bày tỏ sự băn khoăn tương tự.
“Tôi đã từng tới nhiều nơi và thấy nhiều điều, nhưng tôi chưa từng thấy công trình kiến trúc nào như thế này,” ông Putin nói./.