Một góc Nhà máy Alumin Nhân Cơ. (Ảnh: Anh Dũng/TTXVN) Sau hơn 15 năm triển khai đầu tư hai dự án bauxite ở khu vực Tây Nguyên gồm Tổ hợp dự án bauxite-nhôm Lâm Đồng và dự án Nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ (Đắk Nông) thuộc Tập đoàn Công nghiệp Than-Khoáng sản Việt Nam (TKV) với công suất mỗi dự án 650.000 tấn alumin/năm, đến nay cả hai dự án đều đạt hiệu quả kinh tế cao.
Theo đánh giá từ các cơ quan quản lý cũng như kết quả tổng kết của đơn vị triển khai thí điểm dự án bauxite Tây Nguyên, đây sẽ là tiền đề cho những bước phát triển của ngành khai khoáng Việt Nam nói chung cũng như khai thác alumin nói riêng.
Hiệu quả kinh tế
Tập đoàn TKV cho biết từ đầu năm đến nay, hai dự án Tổ hợp dự án bauxite-nhôm Lâm Đồng và dự án Nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ đã sản xuất, tiêu thụ 1,1 triệu tấn alumin và dự kiến cả năm thực hiện 1,45 triệu tấn.
Theo đánh giá của các chuyên gia, để phục vụ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, các ngành công nghiệp chính là cốt lõi cần được ưu tiên. Việc khai thác hợp lý, hiệu quả tiềm năng về khoáng sản nhằm tự chủ nguồn nguyên liệu cho sản xuất trong nước, tránh phụ thuộc vào bên ngoài, nhất là trong bối cảnh hiện nay chính là mục tiêu cả trước mắt và lâu dài nhằm thúc đẩy phát triển lĩnh vực luyện kim một cách bền vững.
Với trữ lượng khoảng 5,4 tỷ tấn bauxite, Đắk Nông có lợi thế tự nhiên quan trọng trong thu hút phát triển ngành công nghiệp alumin. Nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ là một trong hai dự án thí điểm của ngành khai thác chế biến quặng bauxite để sản xuất alumin tiến tới sản xuất nhôm.
Nhà máy hoạt động trên tổng diện tích đất 850ha. Theo Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Đắk Nông, diện tích khu vực khai thác của mỏ bauxite Nhân Cơ là 3.074 ha, trữ lượng địa chất dự tính là 54,8 triệu tấn quặng tinh bauxite; trữ lượng khai thác là 42,5 triệu tấn quặng tinh bauxite.
[Đoàn công tác Quốc hội giám sát các dự án bauxite tại Tây Nguyên]
Kể từ khi đi vào hoạt động năm 2017, tính đến hết tháng 8/2022, Công ty Nhôm Đắk Nông-TKV đã sản xuất gần 3,5 triệu tấn alumin quy đổi. Doanh thu đạt hơn 29.000 tỷ đồng; lợi nhuận trước thuế hơn 910 tỷ đồng; nộp ngân sách hơn 3.100 tỷ đồng; lương bình quân của công nhân, lao động đạt 11,5 triệu đồng/người/tháng.
Đến năm 2035, dự kiến TKV sẽ đầu tư gần 120,5 nghìn tỷ đồng để phát triển khoáng sản bauxite tại Đắk Nông. Đây là tiền đề quan trọng góp phần thúc đẩy hoạt động sản xuất, kinh doanh tại Công ty Nhôm Đắk Nông-TKV.
Trên cơ sở tiềm năng và thực tế hoạt động của dự án, lãnh đạo tỉnh Đắk Nông đã kiến nghị Chính phủ ban hành kế hoạch hành động, quy hoạch khoáng sản quốc gia để xem xét cho chủ trương đầu tư tổ hợp bauxite-alumin-nhôm; cơ chế đầu tư năng lượng tái tạo song song với chế biến sâu bauxite.
Theo ông Ngô Tố Ninh, Phó Giám đốc Công ty Nhôm Đắk Nông, kiêm Phó giám đốc Ban quản lý dự án Nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ, alumin Nhân Cơ là nhà máy thứ hai sau nhà máy alumin của Công ty Nhôm Lâm Đồng.
Nhà máy được vận hành từ năm 2017 và đã học tập được nhiều kinh nghiệm từ nhà máy alumin Lâm Đồng. Hai nhà máy này có quy mô công nghệ sản xuất tương tự như nhau nhưng điều khác biệt ở đây là do chất lượng quặng của Lâm Đồng và Đắk Nông có sự khác biệt về tạp chất.
“Bằng nhiều giải pháp, sáng kiến kỹ thuật và kinh nghiệm từ nhà máy ở Lâm Đông, chúng tôi đã làm chủ công nghệ ngay từ ban đầu. Khi đưa vào vận hành nhà máy, chúng tôi đã phát động các phong trào sáng kiến, cải tiến để tiết giảm các chi phí trong quá trình và tiết giảm lớn nhất là về các chỉ tiêu tiêu hao,” ông Ngô Tố Ninh cho biết.
Theo ông Ngô Tố Ninh, tiết giảm lớn nhất của dự án là về các chỉ tiêu tiêu hao quặng nguyên khai. Cụ thể, theo thiết kế ban đầu, để sản xuất được 1 tấn alumin với lượng quặng nguyên khai đầu vào có hàm lượng từ 39-41% thì cần từ 6,7-7 tấn quặng. Tuy nhiên, trên thực tế, Nhà máy alumin Nhân Cơ đã có nhiều giải pháp tiết kiệm nguyên liệu đầu vào.
Đổi mới, tăng sản lượng
Nhà máy alumin Nhân Cơ có công suất thiết kế ban đầu là 650.000n tấn alumin/năm và lượng tiêu hao quặng để sản xuất 650.000 tấn alumin từ 4-4,1 triệu tấn. Tuy nhiên, trên thực tế, năm 2021 công ty sản xuất được gần 730.000 tấn alumin và năm nay dự kiến khoảng 740.000 tấn.
Sản phẩm tinh quặng alumin được sản xuất và đóng bao theo một quy trình hiện đại và nghiêm ngặt tại nhà máy bauxite-nhôm Lâm Đồng. (Ảnh: Trọng Đạt/TTXVN) Điều đáng chú ý là chỉ cần khai thác khoảng 3,9-4 triệu tấn quặng là có thể đáp ứng sản lượng trên. Bằng nhiều giải pháp, công ty đã giảm được lượng tiêu hao quặng, tiết kiệm được tài nguyên khoáng sản cho Nhà nước.
Việc trung hòa, phối trộn quặng tại khai trường được công ty đặc biệt chú trọng. Qua đó, ổn định và nâng cao chất lượng quặng nguyên khai cấp tuyển, góp phần không nhỏ trong việc tiết giảm các chỉ tiêu tiêu hao cho Nhà máy tuyển và Nhà máy alumin.
“Nhà máy alumin Nhân Cơ đóng góp ngân sách cho địa phương từ 350-400 tỷ đồng/năm. Trước đây, nhà máy đóng góp ngân sách chiếm khoảng 25-30% và hiện vẫn chiếm khoảng 20%,” ông Ngô Tố Ninh thông tin.
Nói về alumin Nhân Cơ, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh Đắk Nông Hồ Văn Mười cho biết dự án thử nghiệm từ tháng 11/2016. Sau 6 năm vận hành đi vào sản xuất đã đem lại kết quả rất tốt cho địa phương.
“Dự án đã đóng góp rất nhiều cho sự phát triển của tỉnh, nhất là sự tăng trưởng khu vực công nghiệp bởi chiếm gần 40% sản xuất công nghiệp của tỉnh. Dự án đã góp phần đưa tỷ trọng công nghiệp của tỉnh tăng từ 7,9% (năm 2016) lên gần 13% (năm 2021). Đồng thời, đóng góp ngân sách địa phương khoảng 400 tỷ đồng/năm,” ông Mười cho hay.
Tương tự như Nhà máy alumin Nhân Cơ, Nhà máy alumin của Công ty Nhôm Lâm Đồng cũng có nhiều thay đổi, cải tiến để nâng cao năng suất. Theo ông Tường Thế Hà, Phó giám đốc Công ty Nhôm Lâm Đồng, nhà máy hiện đang áp dụng công nghệ hiện đại nhất thế giới để sản xuất alumin là công nghệ Bayer.
“Điểm nhấn của nhà máy alumin của Công ty Nhôm Lâm Đồng trong những năm qua là việc thay đổi, cải tiến các trang thiết bị trong hệ thống công nghệ. Các thiết bị của nhà máy những năm qua dần thay đổi sang thiết bị của các nước G7. Các công nghệ thiết bị này đảm bảo cho hoạt động nhà máy có chất lượng tốt hơn và công suất cao hơn. Các thiết bị mới đều tương thích với công nghệ đang sử dụng, đáp ứng nhu cầu phát triển chung của ngành công nghiệp sản xuất nhôm trên thế giới. Ngoài ra, trong quá trình sản xuất, chúng tôi cũng phân tích, đánh giá rất cẩn thận từng vị trí, thiết bị để có sự hợp lý, đảm bảo yêu cầu sản xuất,” ông Hà cho hay.
Ông Hà cho biết các trang thiết bị mới đều hoạt động rất ổn định, độ tin cậy cao, cho ra chất lượng sản phẩm alumin đứng Top đầu thế giới. Sản lượng của nhà máy alumin tăng tưởng từ 10-15% cũng cho thấy các trang thiết bị được thay thế, hiện đại hóa giúp hoạt động sản xuất ổn định.
Hiện nay, TKV đã hoàn thành việc thăm dò, phê duyệt trữ lượng 12 mỏ bauxite ở Đắk Nông và Lâm Đồng với tổng trữ lượng tài nguyên đạt 3,2 tỷ tấn quặng nguyên khai.
Thời điểm này, TKV được cấp phép khai thác 260 triệu tấn của hai mỏ Tân Rai và Nhân Cơ. Vì vậy, TKV đã kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo các bộ, ngành chức năng sớm thẩm định, phê duyệt quy hoạch thăm dò, khai thác chế biến và sử dụng các loại khoáng sản giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn đến 2050 để làm cơ sở giúp tập đoàn triển khai các dự án khai thác, chế biến quặng bauxite ở Tây Nguyên.
Mặt khác, cùng với quy hoạch phân vùng thăm dò, khai thác, chế biến, sử dụng quặng bauxite giai đoạn 2007-2015, một loạt quy hoạch ngành khác như than, quặng sắt, titan cũng hết kỳ quy hoạch.
Mặc dù Chính phủ đã chấp thuận chủ trương cho điều chỉnh kéo dài thời hạn các quy hoạch đã hết kỳ và giao các bộ, địa phương lập quy hoạch cần điều chỉnh, nhưng đến nay các quy hoạch (điều chỉnh) vẫn chưa được phê duyệt. Vì thế, TKV đề xuất các bộ, ngành, địa phương xem xét đẩy nhanh tiến độ thẩm định, trình Chính phủ xem xét điều chỉnh quy hoạch, nhất là quy hoạch than, quy hoạch bauxite,... để TKV có cơ sở pháp lý thực hiện.
Đầu tháng 2/2022, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 10-NQ/TW về chiến lược ngành công nghiệp khai khoáng đến năm 2045, với định hướng áp dụng mô hình quản trị tài nguyên khoáng sản minh bạch, hiệu quả của thế giới; tăng cường vai trò kiểm tra, giám sát của địa phương, người dân nơi khai thác khoáng sản; lượng hóa và hạch toán đầy đủ giá trị tài nguyên khoáng sản vào nền kinh tế.
Nghị quyết cũng nêu rõ: "Ưu tiên cấp phép dự án khai thác khoáng sản cho tổ chức, doanh nghiệp có năng lực, kinh nghiệm, sử dụng công nghệ tiên tiến, hiện đại gắn với địa chỉ sử dụng khoáng sản; cải tạo, mở rộng nâng cấp các cơ sở khai thác, chế biến khoáng sản, thu hồi tối đa khoáng sản chính, các khoáng sản đi kèm, bảo vệ môi trường sinh thái theo mô hình kinh tế tuần hoàn"./.
