Chính thức ra đời và đi vào hoạt động ngày 4/10/2002, hành trình 20 năm làm “cánh tay nối dài” của Chính phủ mang nguồn vốn ưu đãi đến với người nghèo và các đối tượng chính sách khác của Ngân hàng Chính sách xã hội đầy gian khó, thấm đẫm những giọt mồ hôi và đôi khi có cả nước mắt của hàng nghìn lượt cán bộ, nhân viên, người lao động trong hệ thống.
Song, nhiều hơn cả là những nụ cười, những niềm vui đong đầy khi nhìn đồng vốn mỗi ngày đơm hoa kết trái ngọt cho đời, mang cuộc sống ấm no, hạnh phúc đến với muôn nhà.
Ăn, ngủ cùng làng bản
Đầu năm 2002, tỷ lệ hộ nghèo chiếm tới gần 30% tổng hộ dân trên toàn quốc. Địa bàn phục vụ phần lớn tập trung ở những nơi đặc biệt khó khăn, cơ sở hạ tầng chưa phát triển. Không chỉ ở những xã miền núi chưa có đường ôtô đến được trụ sở ủy ban nhân dân xã, tỷ lệ từ 30%-80%, mà văn hóa còn khác biệt của 54 dân tộc cùng những tập quán sản xuất tự cung, tự cấp, ăn sâu bám rễ nhiều đời ở các địa phương, khiến nhiệm vụ “đem tiền Chính phủ cho bản làng vay đủ” không dễ dàng.
Bởi vậy, Ngân hàng Chính sách xã hội đã phối hợp chặt chẽ với 4 tổ chức chính trị-xã hội: Hội Liên hiệp phụ nữ, Hội Nông dân, Hội Cự chiến binh và Đoàn Thanh niên cộng sản Hồ Chí Minh vận hành phương thức quản lý vốn tín dụng chính sách xã hội đặc thù với sự ủy thác một số nội dung công việc.
[Gần 8.900 tỷ đồng vốn ưu đãi phục hồi kinh tế đã đến tay người dân]
Ngân hàng Chính sách xã hội đã nhiều lần cùng với các tổ chức chính trị-xã hội nhận ủy thác củng cố hoạt động, đặc biệt là nâng cao chất lượng Tổ tiết kiệm vay vốn, để làm tốt nhất công tác tuyên truyền, khuyến khích, vận động người dân mạnh dạn vay vốn, thay đổi tư duy phát triển kinh tế, lồng ghép nguồn vốn chính sách cùng các chương trình phát triển kinh tế của địa phương. Quan trọng hơn là giám sát đồng vốn, sử dụng vốn hiệu quả, đúng mục đích và thu hồi vốn để kịp thời chuyển dòng vốn ngày càng sâu rộng đến các đối tượng khác được thụ hưởng bình đẳng.
Tại nhiều địa phương, cán bộ tín dụng Ngân hàng Chính sách xã hội đã trở thành một trong những lực lượng chủ chốt tiên phong, đặt chân đến những vùng đất khó khăn nhất, cùng với các chiến sĩ bộ đội biên phòng và chính quyền địa phương hỗ trợ bà con làm kinh tế giảm nghèo. Câu chuyện “cõng” vốn lên bản, hay miệt mài theo những chiếc ghe mang vốn cho bà con vùng nước ngập mặc dù bây giờ đã không còn, song đó là một phần dấu ấn lịch sử gắn với dặm dài hành trình khai mở tín dụng chính sách.
Điểm giao dịch xã với ngày giao dịch cố định hằng tháng là một sáng kiến mang tính đột phá riêng có của Ngân hàng Chính sách xã hội, một bước tiến trong cải cách thủ tục hành chính, để đưa tín dụng chính sách đến người dân kịp thời theo phương châm “giao dịch tại nhà, giải ngân, thu nợ tại xã.”
Nhưng để có những phiên giao dịch “đến hẹn lại lên” cũng ẩn chứa không ít hy sinh lớn lao của đội ngũ cán bộ, nhân viên trong hệ thống. Khi nhiều cán bộ dù ở huyện cách nhà vài chục cây số nhưng cả tháng không có thứ Bẩy, Chủ Nhật về với gia đình vì trùng vào phiên giao dịch tại xã. Những cán bộ tăng cường, luân chuyển công tác, câu chuyện vài tháng về nhà cũng không hiếm gặp! Chưa kể, công tác kiểm tra giám sát hộ vay hàng ngày đơn phương cùng chiếc xe máy băng qua khắp làng quê đồi núi cho dù thời tiết bất lợi, mưa hay nắng...
Thế nhưng, chưa cán bộ Ngân hàng Chính sách xã hội nào từ chối khi được phân công hay rời công tác vì khó khăn. Thậm chí năm 2021, khi dịch bệnh COVID-19 bùng phát trên diện rộng trong cả nước, nhiều cán bộ tăng cường tại các tỉnh phía Nam gần như cả năm không về nhà.
Đặt biệt, trong bối cảnh phát triển nhanh và mạnh của kinh tế đất nước, sau khi Việt Nam chính thức mở cửa hội nhập kinh tế quốc tế năm 2007, để không ai bị bỏ lại phía sau và rút ngắn khoảng cách thu nhập và phát triển của người nghèo so với các đối tượng khác, Chính phủ đã 5 lần nâng chuẩn hộ nghèo, cũng như mở rộng các đối tượng đối tượng thụ hưởng chính sách để đảm bảo an sinh xã hội, giảm nghèo bền vững, thúc đẩy nhanh tiến trình phát triển kinh tế đất nước và hội nhập.
"Cánh tay nối dài" của người yếu thế
Trong bối cảnh gánh vác trách nhiệm ngày càng lớn ấy, Ngân hàng Chính sách xã hội không chỉ phát huy vai trò là “cánh tay nối dài” của Chính phủ, thực thi các chính sách tín dụng xã hội mà còn dần phát huy vai trò “cầu nối” giữa những người nghèo, đối tượng yếu thế với các cơ quan Nhà nước và Chính phủ, đề xuất và tham mưu ban hành nhiều chương trình tín dụng mới, nâng mức vay đáp ứng yêu cầu bức thiết của người dân.
Đến nay, từ 2 chương trình tín dụng ban đầu, Ngân hàng Chính sách xã hội đã và đang triển khai 22 chương trình tín dụng rộng khắp trên 100% xã, phường, thị trấn trên toàn quốc để giúp người nghèo và các đối tượng chính sách khác vững bước phát triển kinh tế, nâng cao chất lượng cuộc sống.
Đơn cử như ở xã Trà Tân, huyện Bắc Trà My, tỉnh Quảng Nam - nơi có căn cứ địa Cách mạng Nước Oa của cơ quan Khu ủy khu V, Bộ Tư lệnh Quân khu V và các cơ quan ban ngành khu V trong kháng chiến chống Mỹ (giai đoạn 1960-1973). Dãy Trường Sơn hùng vĩ là nơi an toàn bao bọc cho Cách mạng ngày ấy, song lại là thách thức đối với người dân trong phát triển kinh tế thời bình khi giao thông khó khăn, nhất là đồng bào dân tộc thiểu số nơi đây vẫn có thói quen tự cung, tự cấp, neo bám lâu đời.
Ông Đinh Văn Hoàng - Tổ trưởng Tổ tiết kiệm và vay vốn thôn 1, xã Trà Tân cho biết, vào những năm đầu của thế kỷ XXI, thôn 1 có 100% là hộ nghèo, trong đó 85% gia đình thiếu đói giáp hạt. Bản thân ông Hoàng cũng từng là hộ nghèo trước năm 2008, cho đến khi anh được chính quyền và Ngân hàng Chính sách xã hội tuyên truyền vận động, sau đó anh nhận thức rõ muốn thoát nghèo và làm giàu chính đáng là phải mạnh dạn vay vốn Nhà nước chí thú làm ăn, trồng keo, nuôi bò.
Tuy nhiên, con đường thoát nghèo của anh cũng như người dân trong thôn không dễ dàng khi phải trải qua cả chục năm chăn nuôi với nhiều vòng quay từ vốn vay hộ nghèo, hộ cận nghèo, rồi đến hộ mới thoát nghèo.
Đến nay, Tổ tiết kiệm và vay vốn thôn 1 đã có 75% hộ thoát nghèo và không phát sinh hộ tài nghèo. Nhiều hộ vay khấm khá trở thành tấm gương sáng cho người khác noi theo.
Theo báo cáo của Ngân hàng Chính sách xã hội, trong 20 năm qua, hơn 42 triệu lượt hộ đã được vay vốn với trên 814.000 tỷ đồng; góp phần chung tay cùng cả nước giảm tỷ lệ hộ nghèo giai đoạn 2011-2015 từ 14,2% xuống 4,25% (theo chuẩn nghèo giai đoạn 2011-2015); tỷ lệ hộ nghèo đa chiều giảm từ 9,88% (năm 2016) xuống còn 2,75% (năm 2020). Tất cả những nỗ lực ấy đã cộng dồn theo thời gian, góp phần đưa Việt Nam trở thành điểm sáng trong thực hiện mục tiêu thiên niên kỷ về giảm nghèo mà thế giới ghi nhận.
Tuy nhiên, thách thức chặng đường giảm nghèo còn không ít khó khăn bởi phần lớn nghèo thuộc lõi nghèo, đặc biệt vùng Trung du, miền núi phía Bắc là nơi có tỷ lệ hộ nghèo cao nhất nước (13,4%). Mức độ bất bình đẳng trong phân phối thu nhập ở khu vực nông thôn cao hơn khu vực thành thị. Hai vùng có tỷ lệ hộ nghèo cao là Trung du miền núi phía Bắc và Tây Nguyên cũng là hai vùng có hệ số GINI cao nhất (hệ số để biểu thị độ bất bình đẳng trong thu nhập trên nhiều vùng miền, tầng lớp của một đất nước) (tương ứng 0,428 và 0,418), Đông Nam bộ là vùng có hệ số GINI thấp nhất (0,322).
Để đẩy nhanh hành trình giảm nghèo bền vững, bên cạnh trọng tâm giảm nghèo, Ngân hàng Chính sách xã hội tập trung vốn cho công tác giải quyết việc làm và sinh kế, cho vay học sinh sinh viên, cùng các chương tín dụng nâng cáo chất lượng sống. Đây sẽ là những động lực góp phần thực hiện 2 chương trình mục tiêu quốc gia, mà hơn cả là góp phần thúc đẩy kinh tế đất nước phát triển nhanh và bền vững, hướng tới nước có thu nhập cao vào năm 2045./.