Chiều 29/5, Lễ trao Giải thưởng Thiếu nhi Dế mèn lần thứ 5-năm 2024 đã diễn ra tại Trung tâm Thông tấn Quốc gia, 5 Lý Thường Kiệt, Hà Nội.
Nhà văn Lý Lan đã trở thành tác giả nữ đầu tiên giành giải thưởng lớn - Hiệp sỹ Dế mèn vì những cống hiến cho văn học thiếu nhi xuyên suốt sự nghiệp của mình. Bà được biết đến nhờ chuyển ngữ thành công bộ truyện Harry Potter (J.K. Rowling). Bà cũng sáng tác nhiều truyện ngắn, truyện dài dành cho thiếu nhi, trong đó có tác phẩm “Tự truyện một con heo” được xét giải năm nay.
Nữ Hiệp sỹ Dế mèn đầu tiên
Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn năm 2024 do báo Thể thao và Văn hóa (Thông tấn xã Việt Nam) tổ chức đã có một "mùa bội thu" khi tìm được một Hiệp sỹ Dế Mèn, 5 Khát vọng Dế Mèn và 2 Tặng thưởng.
Giải Hiệp sỹ Dế Mèn là phần thưởng cao quý nhất, được xét tặng cho những tác giả hoặc là có tác phẩm đặc biệt xuất sắc đến mức xuất chúng; hoặc có tác phẩm nổi bật lọt vào vòng chung khảo đồng thời có nhiều cống hiến cho thiếu nhi trong cả cuộc đời và sự nghiệp của mình.
Năm nay, Giải thưởng đã tìm được tác giả xứng đáng để “phong tặng” Hiệp sỹ Dế Mèn, nối tiếp những tên tuổi xuất sắc như Nguyễn Nhật Ánh (2020), Trần Đức Tiến (2023).
Nhà văn Lý Lan sinh năm 1957 tại Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương. Nhiều bạn đọc lâu nay vẫn biết đến bà trong vai trò dịch giả của bộ truyện “Harry Potter.” Bắt đầu sự nghiệp văn học từ những năm 1980, nhà văn Lý Lan đã xuất bản hàng chục tác phẩm văn học gồm truyện, thơ, tiểu thuyết, tản văn. Tác phẩm “Ngôi nhà trong cỏ” của bà đoạt giải A Cuộc thi sáng tác cho nhi đồng (1982-1984).
Về mảng sáng tác cho thiếu nhi, nhà văn Lý Lan cho biết những câu chuyện mang màu sắc đồng thoại có sức hút đặc biệt với bà, do chịu ảnh hưởng Truyện ngụ ngôn của La Fontaine, “Tây du ký” của Ngô Thừa Ân, và sau này là “Panchatantra” của Vishnu Sharma.
“Một tác phẩm viết cho thiếu nhi hay cho bất kỳ ai đều cần tấm lòng của người viết, một tấm lòng chân thành và trân trọng người đọc,” tác giả Lý Lan tâm niệm.
Bà cho rằng thiếu nhi cần sách giải trí như cần đồ chơi, bánh kẹo, còn văn chương là chất dinh dưỡng nuôi lớn tâm hồn con người, bồi bổ khả năng cảm thông hay sự thông minh cảm xúc (emotional intelligence).
Mùa giải năm nay, bà có tác phẩm “Tự truyện một con heo” lọt vào danh sách chung khảo.
Lúc viết xong tác phẩm này, nhà văn Lý Lan bộc bạch: "Viết sao cho người đọc trưởng thành hơn khi đọc tác phẩm."
Nhà văn hiện đang sinh sống ở nước ngoài. Tác phẩm này do Nhà xuất bản Trẻ gửi tham dự giải. Biên tập viên Minh Phúc của Nhà xuất bản Trẻ cho rằng càng về cuối truyện, người đọc càng nhận ra sự trưởng thành của chú heo đồng thời cũng nhận thấy mình trưởng thành hơn, trước những bài học cuộc sống “đắt giá” mà tác giả đã đan cài vào, đại thể như là sự dũng cảm chọn lựa cuộc sống của chính mình, sống mà không phải bắt chước theo ai.”
Phó Giáo sư-Tiến sỹ Văn Giá, thành viên Hội đồng Giám khảo nhận xét: “Truyện viết rất có nghề. Bày đặt nhân vật (cả con vật lẫn con người) khá thú vị. Mạch truyện sáng rõ, nhiều chỗ bất ngờ; ngôn ngữ chắt lọc.”
Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, Chủ tịch Hội đồng Giám khảo nhận định: “Ưu điểm của tác phẩm này là tác giả rất hiểu đời sống, lối sống của heo, và nhiều loài vật khác nên rất sinh động và rất thật. Vấn đề tác giả đặt ra rất hay. Đó là khát vọng sống tự do, không muốn làm thú cưng... Đây là tác phẩm nổi trội nhất trong các tác phẩm tham dự lần này.”
Với việc truyện dài “Tự truyện một con heo” giành được điểm xuất sắc ở cả vòng sơ khảo và chung khảo, nhà văn Lý Lan đã được Hội đồng giám khảo xem xét toàn bộ sự nghiệp để trao giải Hiệp sỹ Dế Mèn.
Mùa giải bội thu
Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn năm nay thu hút sự tham gia của 135 tác phẩm được sáng tác, hoàn thiện trong khoảng thời gian từ 1/1/2023-20/4/2024. Các tác phẩm này đến từ hai nguồn, một là từ các tác giả trực tiếp gửi dự thi, hai là từ sự đề cử của các nhà xuất bản và đội ngũ cộng tác viên thân thiết của báo Thể thao và Văn hóa - những văn nghệ sỹ luôn theo dõi sát sao đời sống nghệ thuật dành cho thiếu nhi.
Đây là mùa giải có số lượng tác phẩm dự thi lớn nhất so với các mùa giải trước, tăng 14 tác phẩm so với mùa giải gần nhất được tổ chức năm 2023.
Nhà thơ Trần Đăng Khoa, Chủ tịch Hội đồng giám khảo cho rằng qua 5 mùa tổ chức, Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn càng ngày càng sinh động, phong phú hơn, chất lượng của các tác phẩm dự giải cũng cao hơn và đều hơn qua mỗi năm.
Nhà thơ cho rằng Giải thưởng Dế Mèn đã có những tác động quan trọng đối với phong trào sáng tác cho thiếu nhi hiện nay.
Trước đây, Hội Nhà văn Việt Nam chỉ có Ban Văn học thiếu nhi, nay Hội đã có Hội đồng Văn học thiếu nhi, ngang với 4 Hội đồng chuyên môn cao nhất của Hội là thơ, văn xuôi, lý luận phê bình và dịch thuật. Hội cũng đã tổ chức cả những đợt vận động sáng tác cho thiếu nhi với sự tham gia hưởng ứng của đông đảo các tác giả.
“Tất cả những tác động này đều có phần xuất phát từ Giải Dế Mèn. Hay nói cách khác, từ Giải Dế Mèn đã truyền cảm hứng, tạo sự lan tỏa ngày một rộng lớn và thiết thực đối với phong trào sáng tác cho thiếu nhi hiện nay. Từ góc độ của một người từng sáng tác cho thiếu nhi, gắn bó với phong trào thiếu nhi, tôi có thể khẳng định như vậy,” nhà thơ Trần Đăng Khoa nói.
Chia sẻ tại Lễ trao giải, ông Lê Xuân Thành, Tổng Biên tập Báo Thể thao và Văn hóa cho rằng sự tươi mới, chất đương đại của đời sống hôm nay vẫn luôn là điều cần thiết để hấp dẫn công chúng, đặc biệt là công chúng trẻ em, đến với văn hóa nghệ thuật. Giải thưởng Thiếu nhi Dế Mèn ra đời cách đây 5 năm chính là nhằm tìm kiếm những luồng gió mới trong sáng tác, trình diễn nghệ thuật của thiếu nhi, vì thiếu nhi.
“Thật khó có thể kể hết sự tươi mới của mùa giải Dế Mèn năm nay. Điển hình là nhà văn Lý Lan, vốn được đông đảo bạn đọc biết đến với tư cách là dịch giả của ‘Hary Potter’ thì giờ đây bà còn có ‘Tự truyện một con heo’. Đó là cô gái 9X Lã Thanh Hà, tác giả của những vần thơ thiếu nhi giản dị, dịu dàng, khiến cho nhà phê bình Văn Giá, thành viên Hội đồng giám khảo, phải cho điểm cao gần như tuyệt đối và thốt lên ‘một tài năng thơ thiếu nhi đã xuất hiện’,” ông Lê Xuân Thành chia sẻ.
Theo nhà báo Lê Xuân Thành, đó là chưa phải là bức tranh toàn cảnh về nền nghệ thuật thiếu nhi trong năm qua, nhưng là tất cả những nỗ lực của Ban tổ chức để truyền cảm hứng xem-nghe-đọc cho trẻ em và cho cả những ai từng là trẻ em./.
Cuộc vận động sáng tác: “Luồng gió mới” để văn học thiếu nhi phát triển
Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều cho biết sáng tác văn học cho thiếu nhi là hoạt động quan trọng, được ưu tiên của Ban Chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam khóa X.
DANH SÁCH TÁC PHẨM ĐOẠT GIẢI THƯỞNG DẾ MÈN LẦN THỨ 5- 2024
Giải Hiệp sỹ Dế mèn
Nhà văn Lý Lan
Giải Khát vọng Dế mèn
“Dưới khung trời ngát xanh” (bản thảo truyện dài của Lữ Mai)
“Vương quốc nhỏ bí mật” (thơ của Lã Thanh Hà, minh họa Như Quỳnh, Nhà xuất bản Hà Nội, Crabit Kidbooks)
“Cuộc phiêu lưu của Dế Út” (bộ truyện tranh 4 tập của LinhRab, Nhà xuất bản Kim Đồng)
“Trăng ơi... từ đâu đến?” (ca khúc của Thái Chí Thanh, phổ thơ Trần Đăng Khoa)
“Thư viện kỳ bí” (bản thảo tranh truyện của Lê Sinh Hùng, 14 tuổi)
Tặng thưởng của Ban tổ chức
Chùm sách thiếu nhi trong bộ “Vun đắp tâm hồn” (của nhà văn May, Nhà xuất bản Kim Đồng)
“Con khỉ vàng Bắp ở Rú Mò” (bản thảo truyện dài của Đặng Chương Ngạn)