Với nghiên cứu sử dụng công nghệ tế bào để điều trị tổn thương bề mặt nhãn cầu, nhóm nghiên cứu gồm các phó giáo sư, tiến sỹ, thạc sỹ, cử nhân, kỹ thuật viên của Bộ môn Mô-phôi thuộc Trường Đại học Y Hà Nội và Khoa Kết giác mạc thuộc Bệnh viện Mắt Trung ương đã vinh dự nhận Giải thưởng Kovalevskaia năm 2014.
Theo phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Thị Bình, giảng viên bộ môn Mô-phôi thuộc Trường Đại học Y Hà Nội, những tổn thương bề mặt của mắt, cụ thể là tổn thương giác mạc sẽ làm cho người bệnh không nhìn thấy được.
Trước đây, các phương pháp đang được sử dụng ở Việt Nam để điều trị tổn thương bề mặt nhãn cầu là ghép màng ối (chỉ mang tính tạm thời), ghép củng giác mạc tự thân (chỉ áp dụng cho bệnh nhân bị tổn thương một bên mắt và mảnh mô lấy để ghép phải có kích thước lớn nên sẽ ảnh hưởng tới mắt lành), ghép củng giác mạc dị thân (bệnh nhân phải uống thuốc chống loại thải mảnh ghép suốt đời và mảnh ghép hay bị loại thải).
Với mong muốn có thể đưa một phương pháp điều trị tiên tiến của thế giới vào Việt Nam, nhóm đã tập trung nghiên cứu theo hướng sử dụng tế bào gốc trên bề mặt nhãn cầu từ năm 2004.
Đây là phương pháp mới đang được áp dụng trên thế giới và vẫn đang tiếp tục được nghiên cứu điều trị tổn thương bề mặt nhãn cầu bằng cách nuôi tạo các tấm biểu mô từ các nguồn tế bào gốc khác nhau.
Kỹ thuật này không làm cho bệnh nhân nhìn thấy được nhưng giúp cho họ không có cảm giác khó chịu trong khi chờ đợi để ghép giác mạc. Ở Việt Nam, phương pháp này hoàn toàn mới, chưa có đơn vị nào nghiên cứu và áp dụng.
Trong thời kỳ đầu, việc nghiên cứu gặp rất nhiều khó khăn vì không có kinh phí. Các thành viên trong nhóm đã cùng nhau đóng góp kinh phí để phục vụ cho sự đam mê nghiên cứu khoa học.
Năm 2006, nhóm nghiên cứu thực hiện 2 đề tài. Đề tài cấp Bộ “Nghiên cứu nuôi cấy tế bào rìa giác mạc và ứng dụng trong điều trị một số tổn thương giác mạc” và Đề tài nhánh thuộc đề tài cấp Nhà nước “Nghiên cứu quy trình công nghệ tạo tấm biểu mô giác mạc người để điều trị tổn thương bề mặt giác mạc do bỏng.”
Mặc dù đã có được kinh phí từ Nhà nước, nhưng nguồn kinh phí rất hạn hẹp, lại nhiều loại hóa chất, môi trường, vật liệu không thể có được ở Việt Nam, dưới sự chỉ đạo của phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Thị Bình, tập thể đã khắc phục mọi khó khăn, say mê nghiên cứu.
Sau 4 năm nghiên cứu, đến năm 2007, lần đầu tiên nhóm đã nuôi tạo thành công tấm biểu mô từ nguồn tế bào gốc vùng rìa giác mạc của thỏ. Sau khi nuôi tạo và ghép thành công tấm biểu mô nuôi cấy cho thỏ, nhóm tiến hành chữa trị cho người.
Bệnh nhân được điều trị tổn thương giác mạc đầu tiên thành công theo phương pháp này vào ngày 8/1/2008.
Sau ghép, bệnh nhân đã trở lại làm việc được cho đến nay. Trong hai đề tài này, nhóm nghiên cứu đã điều trị thử nghiệm cho 5 bệnh nhân với tỷ lệ thành công 80%.
Với sự thành công của 2 đề tài trên, năm 2010, Bộ Khoa học và Công nghệ tiếp tục cấp kinh phí để nhóm nghiên cứu thực hiện đề tài độc lập cấp Nhà nước “Nghiên cứu quy trình sử dụng tế bào gốc để điều trị một số bệnh của bề mặt nhãn cầu.”
Trong đề tài này, nhóm nghiên cứu tiếp tục hoàn thiện các quy trình nuôi tạo và ghép tấm biểu mô nuôi cấy từ tế bào gốc vùng rìa giác mạc để điều trị cho những bệnh nhân bị tổn thương một bên mắt, tỷ lệ ghép thành công 80%. Đồng thời, nhóm cũng nghiên cứu quy trình trình nuôi tạo và ghép tấm biểu mô nuôi cấy từ tế bào gốc biểu mô niêm mạc miệng để điều trị cho những bệnh nhân bị tổn thương hai mắt, tỷ lệ thành công đạt 70%.
Phó giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Thị Bình tâm sự thành công của cả tập thể là đã nghiên cứu được quy trình nuôi tạo tấm biểu mô hoàn toàn mới so với các tác giả trên thế giới.
Để có thể nuôi tạo các tấm biểu mô từ các nguồn tế bào gốc trong phòng thí nghiệm cần có một lớp tế bào nuôi ở dưới để nuôi dưỡng các lớp tế bào bên trên.
Các nhà nghiên cứu trên thế giới thường dùng tế bào phôi chuột để tạo thành các lớp tế bào nuôi dưới.
Điều này không thể thực hiện được tại Việt Nam bởi giá thành nhập rất đắt. Chính vì vậy, tập thể đã nghiên cứu tìm ra phương pháp mới: sử dụng lớp tế bào của chính bệnh nhân, tạo ra một môi trường giống như trong cơ thể mình.
Nghiên cứu này đã cho ra kết quả tốt, với quy trình đơn giản, chi phí thấp, không sử dụng vật liệu có nguồn gốc động vật, khắc phục được nỗi lo nhiễm protein của vật dị loài (sử dụng tế bào phôi chuột có nguy cơ protein của phôi chuột sẽ xâm nhập, đi vào biểu mô của tấm tế bào nuôi cấy).
Trong y văn của thế giới chưa có một nghiên cứu nào sử dụng phương pháp này, vì vậy, nhóm nghiên cứu đã đề nghị công nhận quyền sở hữu trí tuệ. Đây chính là kết quả thành công của hơn 10 năm nỗ lực nghiên cứu.
Phương pháp này đang được tập thể đề nghị Bộ Y tế cho phép sử dụng rộng rãi tại các khoa mắt, bệnh viện mắt để điều trị cho bệnh nhân. Kinh phí để điều trị phương pháp này khoảng 10-15 triệu đồng/ca.
Bên cạnh đó, các thành viên trong nhóm còn nghiên cứu trong các lĩnh vực khác, như hỗ trợ sinh sản, bảo quản mô, vật liệu sinh học; hướng dẫn nhiều luận văn cao học, luận án tiến sỹ với các đề tài khác nhau; giảng dạy cho các đối tượng đại học và sau đại học; khám và điều trị cho bệnh nhân.
Một số thành viên đảm nhiệm công tác quản lý đã luôn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ và đạt được nhiều danh hiệu thi đua các cấp.
Hiện, tập thể đang nghiên cứu quy trình nuôi cấy tế bào gốc để điều trị bệnh Parkinson, bước đầu có kết quả tốt mang lại niềm hy vọng cho các bệnh nhân bị bệnh Parkinson ở Việt Nam./.
