Các nhà lãnh đạo Nhóm các nền công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) ở lâu đài Elmau thuộc bang Bayern (Đức), ngày 26/6/2022. (Ảnh: AFP/TTXVN) Trong lịch sử, có một số năm đã tạo cho các quốc gia, thậm chí cả các châu lục, một cú hích theo một hướng mới.
Năm 1945, người châu Âu quyết định rằng nhà nước phải đi đầu trong việc thiết lập một nền kinh tế hiện đại, một nhà nước phúc lợi rộng lớn hơn và một lục địa hòa bình hơn.
Vào năm 1979, giá dầu tăng gấp đôi và sau một thập kỷ lạm phát đình trệ, sự hợp tác ấm cúng giữa nhà nước và doanh nghiệp chuyển hướng sang vai trò lớn hơn của thị trường và doanh nghiệp tư nhân.
Theo Tạp chí The Economist, năm 2023 có thể là một năm như vậy. Điều này xảy ra khi một thập kỷ lãi suất thấp sắp kết thúc, giá năng lượng tăng cao, lạm phát quay trở lại nền kinh tế thế giới và chiến tranh rình rập châu Âu.
Xu hướng này cũng xảy ra sau một trong những đại dịch nguy hiểm nhất trong lịch sử và khi Trung Quốc rút lui khỏi một thời kỳ hội nhập toàn cầu chặt chẽ.
Những xu hướng này có thể báo trước những thay đổi chính trị rộng lớn ở các nước giàu, có thể chính trị sẽ chuyển sang cánh tả. Điều đó dường như đã xảy ra.
Năm 2022, trong cuộc họp của Nhóm các nước công nghiệp G7 tại Bavarian Alps, Tổng thống Mỹ Joe Biden có thể nhìn quanh bàn và đếm 5 nhà lãnh đạo khác theo đường lối trung tả gồm Canada, Pháp, Đức, Italy và mở rộng thêm Nhật Bản, khi Thủ tướng Fumio Kishida tự mô tả mình là người thích chính sách đối ngoại (trong cuộc bầu cử vào cuối năm 2022, cánh hữu lên cầm quyền tại Italy).
Ngược lại, khi người tiền nhiệm Đảng Dân chủ của ông Biden, ông Barack Obama, gặp những người đồng cấp vào năm 2010, tất cả họ đều đến từ cánh hữu hoặc trung hữu.
Tất nhiên, đây có thể chỉ là một dao động đồng bộ bất thường của con lắc chứ không phải là khởi đầu của một sự dịch chuyển rộng lớn hơn.
Thành công của phe cánh hữu trong cuộc tổng tuyển cử ở Italy vào cuối năm 2022 là một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của các ngoại lệ quốc gia.
Tuy nhiên, vẫn có những lý do để nghĩ rằng, có thể có điều gì đó sâu sắc hơn đang diễn ra thay vì chỉ đả kích bất cứ ai nắm quyền. Điều này đã là thứ xuyên qua biên giới quốc gia.
Dư luận dường như đang chuyển sang cánh tả ở các nền dân chủ giàu có.
Tại Mỹ, trong các cuộc khảo sát của Trung tâm nghiên cứu Pew, khi được hỏi về tác động tích cực của các ngân hàng đối với nền kinh tế, tỷ lệ người ủng hộ quan điểm này đã giảm từ 49% vào năm 2019 xuống còn 40% vào ba năm sau đó.
Sự suy giảm đối với các công ty công nghệ là tương đương và đối với các công ty lớn thì lớn hơn; chỉ 1/4 số người Mỹ được hỏi nghĩ rằng chúng là một điểm cộng ròng.
Quang cảnh đường phố New York, Mỹ ngày 17/5/2022. (Ảnh: THX/TTXVN) Điều này dường như khác xa với niềm tin của những năm 1980 rằng, doanh nghiệp tư nhân sẽ giải quyết được nhiều vấn đề của thế giới.
Tâm lý chống doanh nghiệp chỉ là một sự khởi đầu. Một nửa hoặc nhiều hơn số người được hỏi ở Mỹ, Anh, Pháp và Đức nói với hãng Pew rằng nền kinh tế của họ cần có sự thay đổi lớn hoặc một cuộc đại tu toàn diện.
Phần lớn những người yêu cầu cải cách lớn hơn tự mô tả mình là cánh tả. Mong muốn của công chúng về những thay đổi sâu rộng có thể được củng cố bởi những lo lắng về biến đổi khí hậu và niềm tin rằng vẫn chưa đủ để giải quyết chúng.
[Điều gì đã xảy ra với quyền lực mềm trong nền chính trị thế giới?]
Trong một cuộc thăm dò khác của hãng Pew ở 19 quốc gia, 3/4 số người được hỏi mô tả biến đổi khí hậu là mối đe dọa lớn, khiến nó trở thành mối lo ngại lớn hơn cả nền kinh tế thế giới và đại dịch.
Nhìn bề ngoài, mọi người muốn nhiều hơn công việc kinh doanh thông thường.
Năm 2023 có khả năng trở thành một bước ngoặt nào đó, được hỗ trợ bởi các loại dịch chuyển kiến tạo, dẫn đến thay đổi lớn, ngay cả khi chúng hiếm khi xuất hiện trên các tiêu đề chính.
Trong nhiều thập kỷ, tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động trên thế giới đã tăng lên, tạo ra nhiều lao động hơn so với số người chưa đến tuổi lao động và nghỉ hưu, đồng thời mang lại cái gọi là “cổ tức nhân khẩu học” cho nền kinh tế toàn cầu.
Điều đó gây áp lực giảm lãi suất và tiền lương, đồng thời làm gia tăng bất bình đẳng thu nhập, tăng trưởng kinh tế nhanh hơn và định giá cao của các công ty lớn.
Bảng đăng thông tin tuyển lao động trên đường phố Toronto, Canada ngày 6/5/2022. (Ảnh: THX/TTXVN Theo hai nhà kinh tế học Charles Goodhart và Manoj Pradhan, những xu hướng này có thể thay đổi và đôi khi nhanh chóng.
Tỷ lệ dân số trong độ tuổi lao động trên thế giới đã giảm trong 10 năm, lãi suất bắt đầu tăng và giá trị của các công ty đã giảm xuống, ít nhất là được đo bằng tỷ lệ giá trên thu nhập đã điều chỉnh của các công ty thuộc S&P 500.
Tuy nhiên, tất cả những điều này có chuyển thành một sự thay đổi đáng kể về phương hướng cho nền chính trị dân chủ hay không lại là một vấn đề khác.
Để điều đó xảy ra, dư luận hay những thay đổi kinh tế là không đủ.
Những bước ngoặt trong quá khứ có thể thực hiện được không chỉ bởi vì các đảng chính trị tán thành niềm tin mới mà còn bởi vì họ có thể thực hiện những thỏa hiệp cần thiết để đưa ý tưởng vào thực tế.
Hiện, vẫn chưa rõ ràng rằng các đảng chính trị có nhiệm vụ, quyền lực hoặc ý chí để làm điều đó.
Trong những năm 1980, Thủ tướng Anh Margaret Thatcher và Tổng thống Mỹ Ronald Reagan vào thời điểm đó đã giành được những chiến thắng vang dội, nhưng những kết quả mang tính quyết định như vậy đã trở nên hiếm hơn.
Từ năm 1980 đến năm 1996, người chiến thắng trong nhiệm kỳ Tổng thống Mỹ đã giành được số phiếu phổ thông với cách biệt gần 10 điểm.
Từ năm 2000 đến 2020, biên độ dưới 2,6 điểm. Tổng thống Mỹ Joe Biden hiện có thêm vấn đề trong việc quản lý một chính phủ bị chia rẽ.
Ở Anh, đảng cầm quyền đã giành được trung bình 48% số phiếu bầu trong các cuộc bầu cử từ năm 1945 đến năm 1960; kể từ năm 2010, tỷ lệ của những người chiến thắng đã dưới 40%.
Tỷ lệ cử tri đi bỏ phiếu đã giảm mạnh ở hầu hết các nền dân chủ giàu có. Các bên không thể tin tưởng vào các nhiệm vụ phổ biến lớn.
Và ngay cả khi một đảng cầm quyền nhận được sự tin tưởng, đảng đó có thể không kéo dài.
Trong cuộc bầu cử Tổng thống Pháp vào tháng 4/2022, Tổng thống Emmanuel Macron đã đánh bại bà Marine Le Pen một cách thuyết phục với tỷ lệ 59% so với 41%.
Trong cuộc bầu cử lập pháp hai tháng sau đó, đảng của ông mất đa số và đảng Tập hợp Quốc gia của bà Le Pen giành được nhiều ghế mới hơn bất kỳ đảng nào khác.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron. (Ảnh: AFP/TTXVN) Giống như ông Biden, chính phủ của ông Macron bị suy yếu vì chia rẽ.
Ở châu Âu vào những năm 1960, các đảng là phong trào quần chúng, với hàng triệu thành viên. Nhưng thực tế đó đã không còn nữa.
Lấy nước Anh làm ví dụ, sáu đảng trong Quốc hội (không bao gồm những người từ Bắc Ireland) hiện có tổng số thành viên là 846.000, thấp hơn của Hiệp hội Bảo vệ Chim Hoàng gia.
Các cử tri cũng hay thay đổi hơn, trong khi ít người coi các đảng là phương tiện để thúc đẩy các mục tiêu chính trị.
Chuyên gia Robert Talisse của Đại học Vanderbilt ở Nashville, Tennessee, nói với Đài BBC: “Lòng trung thành đảng phái của chúng tôi đã trở thành lối sống, thay vì quan điểm nguyên tắc về những gì chính phủ nên làm.”
Các đảng đã trở thành biểu hiện của các nhóm lợi ích hẹp hòi - hoặc trong một số trường hợp, những kẻ tự cao tự đại - chứ không phải là biểu hiện của các phong trào xã hội có cơ sở rộng rãi.
Trong trường hợp không có số lượng thành viên đông đảo và với các cuộc bầu cử ngày càng có lợi nhuận cao hơn, các khuyến khích ở hầu hết các quốc gia dân chủ là các đảng phải giữ cho càng nhiều người ủng hộ họ hài lòng càng tốt và không chấp nhận rủi ro.
Đó không phải là tin tốt cho bất cứ ai mong đợi một hướng đi mới trong chính trị.
Có thể có mong muốn thay đổi rộng lớn hơn, nhưng các chính phủ và phe đối lập đầy hy vọng sẽ thận trọng trong việc lợi dụng nó./.
