Theo AP/AFP/Sputnik, Tân Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã kêu gọi tổ chức bầu cử Quốc hội trước thời hạn trong bài phát biểu nhậm chức của mình ngày 20/5, đồng thời cho biết ưu tiên hàng đầu của ông là chấm dứt cuộc chiến tranh với các lực lượng ly khai ở miền Đông đất nước.
Một tháng sau khi giành chiến thắng vang dội trước Petro Poroshenko thông qua một chiến dịch tranh cử tận dụng sự bất bình lan rộng của người dân Ukraine đối với giới cầm quyền vì tình trạng đói nghèo và tham nhũng, Zelensky - diễn viên hài kịch 41 tuổi - đã tuyên thệ nhậm chức và trở thành tổng thống trẻ tuổi nhất của Ukraine thời hậu Xô Viết.
Zelensky - với kinh nghiệm chính trị duy nhất dường như là khi ông đóng vai tổng thống trong một chương trình truyền hình nổi tiếng - tuyên bố rằng ông sẽ giải tán Quốc hội nhằm tổ chức bầu cử sớm.
Giải thích cho quyết định gây tranh cãi của mình, ông đưa ra lý do rằng cơ quan lập pháp này - vốn do các đồng minh của người đã bị ông đánh bại trong cuộc bầu cử tổng thống vừa qua kiểm soát - chỉ lo làm giàu cho bản thân họ.
Bầu cử Rada tối cao (tức Quốc hội Ukraine) dự kiến sẽ diễn ra vào ngày 27/10, điều này có nghĩa rằng Zelensky sẽ phải chật vật để thực hiện chương trình nghị sự của mình do phải đối mặt với một Quốc hội thù địch trong những tháng đầu cầm quyền.
Một cuộc bầu cử Quốc hội trước thời hạn sẽ được tổ chức trong vòng 2 tháng sau khi ông ký sắc lệnh chính thức giải tán Quốc hội. Zelensky đang đánh cược rằng sự ủng hộ mà ông nhận được sẽ giúp ông có được một Quốc hội mới chịu sự chi phối của những người ủng hộ chương trình nghị sự của ông về việc cải tổ Ukraine và vạch ra một con đường mới trong quan hệ với Nga.
Ông nói rằng nền chính trị của Ukraine trong 1/4 thế kỷ qua đã tạo ra "cơ hội cho những kẻ nhận hối lộ, rửa tiền và tham nhũng." Nhóm đa số tại Quốc hội hiện nay đã nhiều lần tìm cách ngăn chặn Zelensky thực hiện cam kết tranh cử về một cuộc bầu cử mới.
Kể từ sau cuộc bầu cử tổng thống hồi tháng trước, các đối thủ của Zelensky ở Quốc hội đã tìm cách trì hoãn lễ nhậm chức của ông tới gần hạn chót là ngày 27/5 - thời điểm mà Quốc hội có thể bị giải tán.
Trong một động thái đầy kịch tính hồi tuần trước, Quốc hội đã tuyên bố liên minh cầm quyền tại Quốc hội đã sụp đổ.
Theo quy định của Quốc hội, Quốc hội không thể bị giải tán trong 30 ngày sau khi liên minh cầm quyền bị giải thể.
Những người ủng hộ Zelensky lập luận rằng hành động của Quốc hội đã tạo ra một khoảng trống hợp pháp bởi trên thực tế liên minh cầm quyền tại Quốc hội từ lâu đã không còn tồn tại và rằng Hiến pháp Ukraine - không giống như quy định của Quốc hội - không có quy định nào như vậy.
Theo các nhà phân tích chính trị, tính pháp lý của quyết định giải tán Quốc hội của tân Tổng thống Zelensky hiện chưa chắc chắn, nhưng nhiều khả năng quyết định này vẫn sẽ được thực hiện. Nhà phân tích Mykola Davydchuk nói: "Không có cơ chế hay công cụ nào để ngăn chặn quyết định này."
Volodymyr Fesenko, người đứng đầu cơ quan tham mưu Panta tại Kiev, cho rằng tuyên bố của tân Tổng thống Zelensky cho thấy "ý chí chính trị về việc sẽ thực hiện thay đổi triệt để."
Ông nói: "Quyết định thiếu minh bạch pháp lý về việc giải tán Quốc hội chắc chắn sẽ bị thử thách tại tòa án, nhưng ông Zelenskiy đã cho thấy rằng ông sẽ là người đặt ra chương trình nghị sự và ông sẽ chi phối bối cảnh chính trị."
Cũng trong bài phát biểu nhậm chức, tân Tổng thống Zelensky tuyên bố "nhiệm vụ đầu tiên của chúng ta là ngừng bắn ở Donbass," đề cập tới khu vực miền Đông đang nằm dưới sự kiểm soát của các lực lượng ly khai.
[Lạc quan thận trọng về kết quả bầu cử tổng thống Ukraine]
Ông nói thêm: "Chúng ta không bắt đầu cuộc chiến này nhưng chấm dứt cuộc chiến này phụ thuộc vào chúng ta." Ông cũng tuyên bố: "Chúng ta sẵn sàng đối thoại," đồng thời thúc giục Nga trao trả các tù nhân của Ukraine.
Người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov nói rằng Tổng thống Nga Vladimir Putin không có kế hoạch gặp Zelensky và sẽ không chúc mừng ông nhân lễ nhậm chức. Peskov cho biết Tổng thống Nga sẽ chỉ "chúc mừng những thành công đầu tiên" của Zelensky trong việc giải quyết cuộc xung đột với lực lượng ly khai, gọi đây là "vấn đề nội bộ" của Ukraine.
Kiev và các đồng minh cáo buộc Moskva hỗ trợ quân sự cho lực lượng ly khai, song Nga đã phủ nhận điều này.
Cuộc xung đột này - xảy ra sau khi Nga sáp nhập Crimea - đã khiến 13.000 người thiệt mạng kể từ năm 2014. Zelensky nói rằng "thách thức tiếp theo (của Ukraine) là giành lại các vùng lãnh thổ đã bị mất," ý ám chỉ Crimea đã bị Moskva sáp nhập và các nước cộng hòa tự xưng của lực lượng ly khai.
Đổi sang sử dụng tiếng Nga, Zelensky nhấn mạnh rằng Ukraine phải giành lại được sự tin tưởng của cộng đồng người nói tiếng Nga sinh sống tại Ukraine, họ "không phải là người xa lạ, họ là người của chúng ta - những người Ukraine."
Zelensky cũng kêu gọi miễn nhiệm người đứng đầu Cơ quan An ninh (SBU), Tổng công tố viên và Bộ trưởng Quốc phòng Ukraine - những người trung thành với người tiền nhiệm của ông, mặc dù điều này cần tới sự chấp thuận của Quốc hội.
Bộ trưởng Quốc phòng Stepan Poltorak và người đứng đầu SBU Vasyl Grytsak, đã đệ đơn xin từ chức vào ngày 20/5.
Ngoại trưởng Pavlo Klimkin đã từ chức hồi tuần trước. Thủ tướng Volodymyr Groysman cho biết ông sẽ từ chức vào ngày 22/5. Tuy nhiên, động thái này chủ yếu mang tính biểu tượng bởi việc Groysman từ chức sẽ cần tới sự chấp thuận của Quốc hội.
Nếu được chấp thuận, Groysman sẽ vẫn là quyền Thủ tướng cho tới tận sau bầu cử Quốc hội. Đánh giá về ý định thực sự của Zelensky, Giám đốc Viện Chuyển đổi xã hội (Kiev), Trưởng phòng Quan hệ Kinh tế Quốc tế của Học viện Quản lý Quốc gia - ông Oleg Soskin - trong cuộc trả lời phỏng vấn của Đài Sputnik cho rằng còn quá sớm để đưa ra kết luận.
Ông nói: “Hiện vẫn chưa rõ ông ấy sẽ hành động thế nào sau khi trở thành một tổng thống hợp pháp. Tôi chưa thấy quan điểm thực sự của ông ta trong hầu hết các vấn đề... Cần phải nhìn thấy một số hành động cụ thể, chứ không phải lời nói, bởi vì ngôn từ không có ý nghĩa gì cả, nhất là đối với một người đã tham gia vào các hình thức châm biếm chính trị.”
Tuy nhiên, ông Oleg đánh giá rằng tân tổng thống Ukraine sẽ hành động cứng rắn và thận trọng. Ông nói: "Zelensky là một người có vẻ ngoài hành động, nhưng nội tâm rất sâu sắc... Đó là người thực hiện những hành động rất quan trọng mà không phô trương. Zelensky không phải là người của công chúng, và dưới hình thức của một anh chàng mặc áo sơ mi bình thường, đơn giản, tôi nghĩ ông ta rất cứng rắn, lạnh lùng, tính toán. Và ông sẽ bắt đầu hành động thực sự như thế nào, chúng ta chưa thể biết. Tuy nhiên, có thể nói ông ta sẽ không liên kết với Nga, mà sẽ hướng tới châu Âu và Đại Tây Dương"./.