Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence trong chuyến thăm Indonesia năm 2017. (Nguồn: Reuters) Các chuyên gia nhận định, Đông Nam Á trở thành trọng điểm của cạnh tranh Mỹ-Trung.
Việc cả hai cường quốc đều đẩy mạnh đầu tư phát triển thành phố thông minh tại khu vực này có thể khiến Đông Nam Á ngày càng phân cực hơn.
Tháng 11/2018, Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence tuyên bố rằng Mỹ sẽ hỗ trợ kế hoạch biến các thành phố tại các quốc gia Đông Nam Á đang phát triển nhanh chóng thành các trung tâm công nghệ cao.
Tờ Bưu điện Hoa Nam buổi sáng ngày 25/11 đăng bài viết về cạnh tranh Mỹ-Trung trong xây dựng thành phố thông minh tại Đông Nam Á của nhà báo Simone McCarthy với nội dung như sau:
Chương trình này, được biết đến với tên gọi là Mạng thành phố thông minh Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), bao gồm 26 thành phố - từ Bangkok đến Yangon - đã cùng nhau giải quyết các vấn đề chung liên quan đến quá trình đô thị hóa nhanh chóng và mở rộng dân số.
Kế hoạch này được bắt đầu từ việc xây dựng và áp dụng các công nghệ tiên tiến vào tất cả các lĩnh vực từ xử lý ô nhiễm các dòng sông và chống lại bệnh tật, đến cải thiện việc thu thuế và giảm tội phạm.
Thực tế, Mỹ đã theo dõi sát sao và nhận thấy rõ ảnh hưởng kinh tế của Trung Quốc được gia tăng và củng cố tại Đông Nam Á.
Trước hết, Trung Quốc đầu tư xây dựng hệ thống đường sắt, cảng biển và đường cao tốc thông qua sáng kiến "Vành đai và Con đường" (BRI), tiếp theo là các cao ốc, hệ thống cáp quang và thiết bị giám sát thành phố được xây dựng bởi các công ty công nghệ của mình.
Chính vì vậy, đối với Mỹ, việc tham gia kế hoạch trên là một nỗ lực để cường quốc số một thế giới giữ thị phần trong cuộc cách mạng kỹ thuật số đang diễn ra tại các nền kinh tế ASEAN với tổng giá trị gần 3.000 tỷ USD.
Phát biểu tại lễ công bố bản kế hoạch, Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence khẳng định động thái này sẽ thúc đẩy đầu tư của Mỹ vào khu vực hạ tầng kỹ thuật số của Google, đồng thời cam kết sẽ dành khoản tiền 10 triệu USD làm nguồn vốn ban đầu cho kế hoạch này.
Trong khi đó, tháng 10/2019, Trung Quốc cũng tuyên bố đã tạo dựng các quan hệ đối tác khu vực nhằm hỗ trợ Mạng lưới thành phố thông minh với mục đích nắm bắt các cơ hội của cuộc cách mạng kỹ thuật số.
Các chuyên gia nhận định, trong khi các nước ASEAN chủ yếu tìm cách cân bằng mối quan hệ với Mỹ và Trung Quốc, sự tham gia của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới vào các dự án khu vực biến Đông Nam Á thành một giai đoạn, lĩnh vực khác trong cạnh tranh địa chính trị của Mỹ, Trung Quốc.
Tiến sỹ Brian Harding, Phó Giám đốc chương trình Đông Nam Á thuộc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) có trụ sở tại Washington đánh giá, về mặt địa lý, Đông Nam Á đã trở thành trọng tâm của cạnh tranh Mỹ-Trung.
Theo ông, Chính quyền Mỹ đang tìm kiếm các biện pháp nhằm cạnh tranh mà không phải kiềm chế Trung Quốc và đưa ra một tầm nhìn đầy hấp dẫn cho các nước Đông Nam Á, có thể thu hút các nước này tham gia với các quy chuẩn và tiêu chuẩn nhất định theo hướng thân thiện với Mỹ, trong đó bao gồm việc đảm bảo các thành phố thông minh không có nghĩa là sự giám sát quá mức.
Nỗ lực gia tăng hiện diện tại Đông Nam Á của Mỹ là một phần trong chính sách Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và rộng mở.
Đáng chú ý, với tầm nhìn về kinh tế do Bộ trưởng Ngoại giao Mỹ Mike Pompeo đưa ra vào tháng 7/2018, được xây dựng để hỗ trợ cho kế hoạch kinh tế chưa rõ ràng của Mỹ đối với khu vực sau khi nền kinh tế số một thế giới rút khỏi Hiệp định đối tác thương mại xuyên Thái Bình Dương năm 2017.
Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình. (Nguồn: Chinadaily) Tuy nhiên, giới nghiên cứu cho rằng sự vắng mặt của các quan chức hàng đầu của Mỹ, bao gồm cả Tổng thống Mỹ Donald Trump, tại một hội nghị thượng đỉnh gần đây của các nhà lãnh đạo ASEAN đã gửi những tín hiệu trái chiều về cam kết của Mỹ đối với khu vực và làm phức tạp mối quan hệ Mỹ-ASEAN tại thời điểm mà Trung Quốc đang tỏ ra tích cực trong đầu tư và phát triển ở khu vực này.
[ASEAN-Hàn Quốc lập hội đồng tư vấn về thành phố thông minh]
Theo ông Moe Thuzar, chuyên gia nghiên cứu tại Viện Nghiên cứu ISEAS-Yusof Ishak (Singapore), các nước Đông Nam Á thực sự nhìn nhận sự can dự của Mỹ trong khu vực đang giảm dần và dường như đang chấp nhận thực tế Trung Quốc đang tăng cường vai trò tại khu vực, đồng thời nhận định đã xuất hiện sự mất niềm tin trong vai trò lãnh đạo toàn cầu đối với cả hai cường quốc.
Tại một cuộc khảo sát trong giới nghiên cứu tại ISEAS-Yusof Ishak, 45% số học giả cho rằng Trung Quốc đã tạo dựng được ảnh hưởng cả về chính trị và chiến lược đối với bất kỳ quốc gia Đông Nam Á nào, trong khi chỉ 30% số người nhận định việc tương tự đối với Mỹ.
Đáng chú ý, 73% số chuyên gia tại ISEAS-Yusof Ishak nhận định Trung Quốc có ảnh hưởng kinh tế lớn hơn tại khu vực, so với con số 8% chuyên gia nghiêng về phía Mỹ.
Tiến sỹ Thuzar cũng cho biết, Trung Quốc đã tuyên bố nước này sẽ chính thức hợp tác với dự án Thành phố thông minh vào thời điểm mà sự tham dự của Mỹ tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN đã ở mức đại diện thấp nhất trong những năm gần đây.
Đối với Mỹ, tham gia vào các dự án số hóa các thành phố Đông Nam Á không chỉ đơn thuần về mặt đầu tư mà còn liên quan đến việc xây dựng quan hệ đối tác thành phố kết nghĩa, cùng triển khai các dự án như giao thông và an ninh nguồn nước, tổ chức đại diện các thành phố ở Washington và khuyến khích quan hệ đối tác kinh doanh.
Một số công ty Mỹ đã hoạt động tại một dự án đô thị trong khu vực, bao gồm IBM và General Electric, cùng với các công ty của Trung Quốc như Huawei và Alibaba Cloud trong danh sách các đối tác giải pháp và quan sát viên cho dự án.
Tuy nhiên, theo các chuyên gia, Mỹ dường như không đạt được nhiều tiến triển trong lĩnh vực này.
Bà Amalina Anuar - chuyên gia phân tích tại Trung tâm nghiên cứu Đa phương thuộc trường Nghiên cứu Quan hệ quốc tế Rajaratman, Đại học Nanyang, Singapore - bày tỏ sự hoài nghi khi khoản tiền 10 triệu USD mà Mỹ cam kết sẽ được sử dụng như thế nào.
Trong khi đó, Trung Quốc đã tích cực hơn trong việc huy động các mối quan hệ đối tác với các thành phố tại Đông Nam Á, đặc biệt là thông qua Huawei và công nghệ 5G.
Theo CSIS, Huawei đã hoàn thành ít nhất hơn mười dự án cáp quang dưới biển trong khu vực và lắp đặt hoặc hoặc ký thỏa thuận để lắp đặt các sản phẩm giám sát thành phố an toàn tại ít nhất 5 nước ASEAN.
Chuyên gia Harding nhận định, quan ngại đối với Huawei của Mỹ về việc tập đoàn này là mối đe dọa an ninh quốc gia, dường như không khiến các nước tại Đông Nam Á quá quan tâm.
Trong khi tập đoàn Viettel của Việt Nam tuyên bố các mối lo ngại và từ chối cơ sở hạ tầng của Huawei, Thái Lan đã chọn Huawei là đối tác trong thúc đẩy công nghệ 5G của mình.
Cùng với đó, ông Harding cũng cho rằng 5G chưa phải là lĩnh vực duy nhất mà Mỹ bị bỏ lại khi mà Trung Quốc đầu tư ngày càng nhiều với các dự án khởi nghiệp công nghệ tại Đông Nam Á, trong khi các công ty tư nhân Mỹ không tham gia mảng đầu tư này.
Năm 2018, đầu tư của Trung Quốc vào Đông Nam Á lần đầu tiên vượt qua Mỹ mặc dù chưa thể so sánh với các cường quốc khác bao gồm Nhật Bản và EU.
Chuyên gia Brendan Thomas-Noone, nhà nghiên cứu về chính sách đối ngoại và quốc phòng tại Trung tâm Nghiên cứu Mỹ có trụ sở tại Sydney, Australia, cho rằng xét những nguyên nhân về kinh tế có thể khiến các doanh nghiệp Mỹ khó khăn trong cạnh tranh với các doanh nghiệp Trung Quốc tại Đông Nam Á.
Theo ông, Chính phủ Mỹ chỉ có thể khuyến khích đầu tư công nghiệp và tài chính tư nhân, một khi tình huống được coi là quá rủi ro so với tài chính tư nhân thì các doanh nghiệp Mỹ sẽ có cách phản ứng rất đơn giản "đó không phải là nhà đầu tư."
Tuy nhiên, tình hình này lại không hề giống như nền kinh tế Trung Quốc do nhà nước điều tiết.
Phân tích về các động thái của Mỹ, ông cho rằng các nỗ lực của Chính phủ Mỹ nhằm tăng cường khả năng cung cấp tài chính, thông qua xây dựng các đạo luật và tạo dựng đối tác tài trợ cơ sở hạ tầng mới với Nhật Bản, Australia dưới tên gọi Mạng lưới Chấm xanh, có thể không đủ để cung cấp các lựa chọn thay thế cho nguồn vốn đầu tư từ Trung Quốc.
Tuy nhiên, Chan Jia Hao, chuyên gia nghiên cứu tại Viện nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Quốc gia Singapore, lại cho rằng hiện vẫn còn cơ hội cho Mỹ xâm nhập vào các khu vực chưa bị Trung Quốc chi phối như chính sách dữ liệu mở, các trung tâm dữ liệu và lưới điện thông minh.
Ông gợi mở vấn đề cho các nước Đông Nam Á trong bối cảnh cuộc đấu tranh quyền lực giữa Mỹ và Trung Quốc diễn ra trong các dự án vốn được thiết kế để đưa các thành phố ASEAN lại gần nhau hơn, câu hỏi dài hạn là tác động của nó đối với ASEAN và các nước thành viên là gì.
Chuyên gia này bày tỏ nghi ngại khi một số nước chọn thiết lập quan hệ với các đối tác công nghệ Trung Quốc, một số khác sử dụng công nghệ Mỹ, liệu các nước Đông Nam Á còn tiếp tục hợp tác với nhau hay không và bất chấp mong muốn hợp tác, nhưng các cường quốc công nghệ sẽ tác động như thế nào đối với quá trình hợp tác này./.
