Từ Đề cương về Văn hóa Việt Nam đến Hội nghị gặp mặt đại biểu trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ vừa diễn ra mới đây tại Thủ đô Hà Nội cho thấy đội ngũ văn sỹ, trí thức luôn được Đảng, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định là nguyên khí của quốc gia, là “vốn quý của dân tộc,” “là lớp tiên tri, tiên giác,” “những chiến sỹ tiên phong” trên mặt trận xây dựng đời sống tinh thần, vật chất mới của xã hội.
Điều này đã được khẳng định từ những buổi đầu làm cách mạng, giành độc lập dân tộc cho đến thời kỳ Đổi mới, công nghiệp hóa-hiện đại hóa đất nước, dù mỗi thời kỳ nhiệm vụ chính trị có khác nhau.
Phát huy tinh thần đoàn kết, thống nhất trong ý chí, hành động
Cách đây 80 năm trước, Đảng ban hành Đề cương về Văn hóa Việt Nam xác định, việc cần kíp ngay lúc này là thống nhất nhận thức, tư tưởng định hướng học thuật cho văn sỹ trí thức xây dựng phong trào văn hóa cứu quốc, nhằm đập tan chính sách ngu dân, âm mưu đồng hóa văn hóa của thực dân Pháp, tập hợp mọi tầng lớp nhân dân đi theo cách mạng.
Trong bối cảnh đó, dù chỉ ngắn gọn, xúc tích khoảng 1.500 từ, song Đề cương về Văn hóa Việt Nam đã đem lại một không khí mới tươi mới cho văn hóa Việt Nam.
Tư tưởng cứu quốc với khẩu hiệu “Tổ quốc trên hết” “văn hóa soi đường cho quốc dân đi,” đã khai phóng về tư tưởng văn hóa, đường hướng trở về với dân tộc, nhân dân và góc nhìn sự vật dưới con mắt biện chứng đã đem lại một cảm hứng mới cho những người làm văn hóa, những trí thức đang muốn thay đổi, muốn tìm đường đi mà chưa thấy lối.
[Tạo động lực để trí thức, văn nghệ sỹ tận hiến với quốc gia dân tộc]
80 năm sau, cũng vẫn từ khóa “cần kíp,” “thống nhất nhận thức” và khẩu hiệu “Tổ quốc trên hết,” “văn hóa soi đường cho quốc dân đi," lần đầu tiên, Đảng tổ chức một hội nghị gặp gỡ giữa Lãnh đạo Đảng, Nhà nước với các đại biểu trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ tiêu biểu để “cần kíp” phát huy tinh thần đoàn kết, thống nhất trong ý chí, hành động của đội ngũ trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ trong và ngoài nước đối với sự nghiệp xây dựng, phát triển nền khoa học, công nghệ, y tế, giáo dục, đào tạo, văn hóa, văn học, nghệ thuật của đất nước, góp phần thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng.
Để văn sỹ, trí thức mở lòng, bày tỏ và dấn thân
Hiện nay, Liên hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam đã tập hợp khoảng 2,2 triệu trí thức, nhà khoa học. Liên hiệp các Hội văn học, nghệ thuật Việt Nam tập hợp hơn 40.000 văn nghệ sỹ.
Ngoài ra, còn lực lượng hùng hậu các nhà khoa học, trí thức, văn nghệ sỹ đang hoạt động ở nhiều lĩnh vực, đang sinh sống, học tập và làm việc ở nước ngoài…
Nói đến các nhà khoa học, trí thức, văn nghệ sỹ là nói đến tài năng, tâm huyết, lòng yêu nước, sự mẫn cảm với thời cuộc, tinh thần trách nhiệm với quốc gia, dân tộc, với nhân dân.
Nếu như Hội nghị Văn hóa toàn quốc để triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội toàn quốc lần thứ XIII của Đảng về lĩnh vực văn hóa, cách đây hơn 1 năm là dịp Đảng đưa ra “cương lĩnh” mới về văn hóa thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước thì Hội nghị Lãnh đạo Đảng, Nhà nước gặp mặt đại biểu trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ nhân dịp Xuân Quý Mão 2023 có thể coi như một “Hội nghị Diên Hồng” về văn hóa, trí thức.
330 đại biểu, trong đó có 210 đại biểu đại diện cho giới trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ có nhiều thành tích xuất sắc trong công tác, đóng góp xây dựng nền khoa học, công nghệ, giáo dục, đào tạo của đất nước và nền văn hóa Việt Nam tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc, trong không khí đầu Xuân năm mới, vinh dự, tự hào tề tựu về Trụ sở Trung ương Đảng để cùng trao đổi, chia sẻ cởi mở về những kinh nghiệm, kết quả nổi bật và quyết tâm cống hiến, khát vọng của bản thân, của ngành, của giới mình cũng như “hiến kế” cho Đảng, Nhà nước thu hút nhân tài, phát triển văn hóa thực hiện sự nghiệp xây dựng, phát triển đất nước Việt Nam cường thịnh, phồn vinh, hạnh phúc.
Bày tỏ sự xúc động khi tham dự và phát biểu tại hội nghị, đại diện cho trí thức kiều bào phát biểu tại hội nghị, Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Quốc Sỹ, nhà khoa học Vật lý và Công nghệ Plasma, Chủ tịch Viện Công nghệ VinIT đã dành nhiều thời gian chia sẻ về việc thu hút, tập hợp, lực lượng cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Theo Giáo sư, để sử dụng hiệu quả đội ngũ trí thức cần có những cá nhân xuất sắc, những thủ lĩnh trí thức như con chim đầu đàn, tập hợp, dẫn dắt trong từng ngành, từng lĩnh vực, từng dự án, đồng thời là người chịu trách nhiệm chính trị trước hệ thống chính trị và nhân dân cả nước trong lĩnh vực công nghệ của mình. Thủ lĩnh trí thức phải là người có tâm, có tầm, có trí thức, văn hóa và tuyệt đối trung thành với quyền lợi của quốc gia, dân tộc.
“Chúng ta phải phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng những thủ lĩnh trí thức làm nòng cốt cho kế hoạch thu hút, tập hợp trí thức trong và ngoài nước. Việc này phải được thực hiện trong thực tế cuộc sống, năng lực chuyên môn và hiệu quả công việc,” Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Quốc Sỹ nhấn mạnh.
Trong khi đó, Phó Giáo sư, Tiến sỹ, nhạc sỹ Đỗ Hồng Quân, Chủ tịch Liên hiệp các hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nhạc sỹ Việt Nam kiến nghị trong thời gian tới, Đảng, Nhà nước tiếp tục tạo điều kiện nhiều hơn nữa để đội ngũ văn nghệ sỹ, trí thức nước nhà phát huy tài năng, công hiến cho đất nước, nhân dân.
Theo ông Đỗ Hồng Quân, cần có chương trình mục tiêu quốc gia về văn học nghệ thuật, Nhà nước tập trung hỗ trợ tối đa cho các tác phẩm có chất lượng cao, chăm lo đào tạo và phát huy các tài năng lĩnh vực văn học nghệ thuật.
Nghệ sỹ Nhân dân Hồng Lựu, Giám đốc Trung tâm Nghệ thuật truyền thống tỉnh Nghệ An, đề xuất đầu tư cho văn hóa, khoa học tương xứng với đầu tư cho kinh tế, tránh tình trạng đầu tư manh mún, nhỏ giọt để tạo điều kiện, cơ hội cho văn nghệ sỹ, trí thức đóng góp nhiều hơn cho đất nước, góp phần phát triển văn hóa ngang bằng với phát triển kinh tế.
Cũng có quan điểm đầu tư cho văn hóa-nghệ thuật là cần thiết, song Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam Nguyễn Quang Thiều cho rằng ở đây không phải đầu tư về tiền, điều kiện sống, mà điều quan trọng với các nhà văn Việt Nam lúc này đang cần là: “Đặt lòng tin của Đảng và Nhà nước vào các nhà văn là đầu tư lớn nhất, quan trọng nhất. Đầu tư đó sẽ tạo ra cảm hứng lớn nhất và sự thấu hiểu lớn nhất về các nhà văn.” Ông Nguyễn Quang Thiều cho rằng khi chúng ta đặt lòng tin thì họ sẽ mở lòng, bày tỏ và dấn thân.
Ông Nguyễn Quang Thiều cũng cho rằng cần đầu tư thêm không gian sáng tạo và khẳng định "chưa bao giờ các nghệ sỹ được quyền sáng tạo, được quyền bày tỏ, được quyền phản biện như bây giờ."
Ông Nguyễn Quang Thiều cho biết những năm gần đây, các nhà văn chưa có những tác phẩm xứng tầm với dân tộc, thời đại, trong khi đây không chỉ là đòi hỏi của cá nhân mà còn là đòi hỏi của nhân dân, dân tộc, thời đại.
Có thể nhận thấy những ý kiến phát biểu của các đại biểu tại Hội nghị đều có chung tâm nguyện được tận tâm, tận hiến cho quốc gia và mong muốn Đảng, Nhà nước tiếp tục tạo điều kiện thuận lợi hơn, đầu tư nhiều hơn, bài bản hơn, trong đó có đặt niềm tin tưởng lớn hơn cho văn sỹ, trí thức tự do sáng tạo, đóng góp nhiều hơn cho sự phát triển của đất nước.
Điểm tựa cho văn sỹ, trí thức thỏa chí sáng tạo
Các văn bản, nghị quyết, chủ trương của Đảng đã chỉ rõ muốn xây dựng một đất nước Việt Nam cường thịnh, phát triển bền vững rất cần có sự chung tay, góp sức, tiên phong của đội ngũ nhà khoa học, văn nghệ sỹ người Việt có trình độ chuyên môn cao ở trong nước và ngoài nước, bởi họ là những người tiên phong tiếp cận với những điều mới mẻ hay những công nghệ, kỹ thuật tiên tiến - yếu tố cốt lõi để thực hiện thành công công nghiệp hóa-hiện đại hóa.
Do đó, sự đầu tư lòng tin đi kèm với đó là những cởi mở, thông thoáng về cơ chế, chính sách cho văn hóa, khoa học, công nghệ-kỹ thuật phát triển là điều hiển nhiên, tất yếu.
Điều này đã được Thường trực Ban Bí thư Võ Văn Thưởng, thay mặt Lãnh đạo Đảng, Nhà nước khẳng định tại Hội nghị.
“Đội ngũ trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sĩ nước nhà đóng vai trò rất quan trọng, có ý nghĩa then chốt đối với vận mệnh và tương lai dân tộc”; “Cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và đoàn thể các cấp tiếp tục quán triệt, nhận thức đầy đủ, sâu sắc về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đội ngũ trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; xác định đây là nhiệm vụ trọng tâm, thường xuyên, gắn với vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu,” Thường trực Ban Bí thư Võ Văn Thưởng phát biểu.
Thường trực Ban Bí thư Võ Văn Thưởng cũng yêu cầu: “Tập trung hoàn thiện hệ thống thể chế theo hướng tạo động lực để đội ngũ trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ phát triển năng lực bản thân, được tạo cơ hội, điều kiện cần thiết, phù hợp với điều kiện đất nước để cống hiến cho Tổ quốc… Thật sự tôn trọng và có cơ chế phù hợp để nâng cao chất lượng hoạt động tư vấn, phản biện của chuyên gia, đội ngũ trí thức, nhà khoa học, văn nghệ sỹ đối với những vấn đề của đất nước… Phải nghiêm túc nghiên cứu, tiếp thu các ý kiến tham gia xác đáng của đội ngũ các nhà khoa học, trí thức, văn nghệ sỹ trong và ngoài nước, tham mưu cho Đảng, Nhà nước có những quyết sách đột phá, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững đất nước trong thời kỳ mới.”
Lịch sử đấu tranh cách mạng giành độc lập cho dân tộc đã cho thấy khi Đảng có được sự “chung lưng, đấu cật,” “mọi trí thức lớn và văn nghệ sĩ đã đứng về “dưới lá cờ nghĩa của Cách mạng” để cùng đấu tranh và xây dựng một “xã hội kiểu mới” như nhà văn Nguyễn Tuân từng nói thì cuộc cách mạng xây dựng một nền tảng tinh thần mới cho xã hội của Đảng tất yếu thành công.
Việc này càng nguyên giá trị trong thời đại hiện nay, khi đất nước ngày càng hội nhập sâu rộng với đời sống quốc tế và tiếp nhận cùng lúc, liên tục, đan xen nhiều luồng tư tưởng, văn hóa, tri thức khổng lồ từ bên ngoài...
Do đó, việc Đảng khẳng định tiếp nối, phát huy những giá trị to lớn của Đề cương về Văn hóa Việt Nam và quán triệt những định hướng quan trọng tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021 để tổ chức Hội nghị gặp mặt vừa qua, thực sự là điểm tựa vững chãi, lời hiệu triệu “triệu người như một,” kim chỉ nam cho toàn thể giới trí thức, văn nghệ sỹ “nhất hô bá ứng” đồng lòng “thăng hoa” sáng tạo, cống hiến “đóng góp xứng đáng cho sự vững mạnh của dân tộc, tiếp tục bồi đắp và làm rạng rỡ trí tuệ, bản lĩnh Việt Nam, đáp ứng lòng mong đợi của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta”./.