Thông báo của Tổ chức Y tế Thế giới về biến thể Omicron trên một màn hình điện thoại thông minh. (Ảnh: Getty Images/TTXVN) Trong khi cả châu Âu vẫn đang phải vật lộn để ngăn chặn làn sóng COVID-19 mới trong mùa Đông này, tin tức về việc phát hiện ra một biến thể mới "đáng lo ngại" ở Nam Phi đã khiến công chúng lo sợ.
Vậy đến thời điểm này chúng ta đã biết những gì về biến thể Omicron (hay còn gọi là B 1.1.529)? Nhật báo Le Figaro (Pháp) đã tập hợp ý kiến của nhiều chuyên gia về vấn đề này để độc giả hiểu hơn về mối đe dọa mới.
Theo Le Figaro, thông báo của Nam Phi hôm 25/11 vừa qua về việc phát hiện một biến thể mới đã gieo rắc sự hoảng sợ trên khắp thế giới. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã xếp biến thể đó vào loại "đáng lo ngại" và đặt tên chính thức cho nó là Omicron. Có lý do khiến mọi người phải lo sợ biến chủng mới này: Sự tích tụ bất thường của các đột biến trong biến chủng này có thể làm giảm hiệu quả của hệ thống phòng thủ miễn dịch của con người, đồng thời làm tăng khả năng lây lan của nó.
Nam Phi đã ngay lập tức gióng lên hồi chuông cảnh báo: Chỉ 36 giờ sau khi những dấu hiệu đáng báo động đầu tiên được xác định, số ca mắc COID-19 ở những người trẻ tuổi vùng Gauteng (miền Bắc Nam Phi) đã tăng vọt.
Một chiến dịch giải trình tự gene đã nhanh chóng xác nhận sự hiện diện của một biến thể mới. Sự lây lan của biến thể virus mới này cũng đã được thông báo: Một vài trường hợp đã được xác định ở Botswana; một du khách trở về từ Nam Phi đã mang virus mới này sang Hong Kong; Israel cho biết họ đã xác định được 3 trường hợp nhiễm virus này trên lãnh thổ của mình (trong đó có một trường hợp trở về từ Malawi); và tại Bỉ, một phụ nữ trở về từ Ai Cập cũng mang theo Omicron. Ngay tối 26/11 vừa qua, Cơ quan y tế của Liên minh châu Âu (EU) cảnh báo nguy cơ lây lan ở châu Âu là "cao đến rất cao."
Thế giới đã ngay lập tức có các biện pháp ứng phó với tình hình mới. Ủy ban châu Âu hôm 26/11 đã khuyến cáo các quốc gia thành viên tạm dừng các chuyến bay đến miền nam châu Phi (Nam Phi, Botswana, Namibia, Zimbabwe, Mozambique...) và các quốc gia khác bị ảnh hưởng bởi sự xuất hiện của biến thể mới này. Không chậm trễ, Pháp, Anh, Đức và Italy, cũng như Singapore, đã ngay lập tức đưa ra quyết định tương tự.
Những người đến từ các quốc gia này trong vòng 14 ngày qua được khuyến khích khai báo với nhà chức trách và làm xét nghiệm PCR. Mỹ và Canada cũng đã thông báo cấm nhập cảnh vào nước họ đối với du khách đến từ miền nam châu Phi.
[Bệnh nhân nhiễm biến thể Omicroni không có triệu chứng đặc biệt]
WHO không tán thành việc phong tỏa của các nước đối với Nam Phi, kêu gọi cần áp dụng "phương pháp tiếp cận khoa học dựa trên cơ sở đánh giá rủi ro." Do chưa rõ kết quả chính xác, cộng đồng khoa học quốc tế cũng do dự về việc đưa ra yêu cầu cảnh báo và e ngại khi chưa thực sự hiểu rõ về biến thể mới này. Theo các nhà khoa học, cho đến nay những gì chúng ta biết về biến thể Omicron chỉ là một số đặc điểm sau:
Một số lượng lớn các đột biến đáng lo ngại
Kết quả nghiên cứu ban đầu cho thấy, biến thể này có 32 đột biến đáng lo ngại trên protein Spike (các gai nhỏ trải trên bề mặt của virus và cho phép nó xâm nhập vào tế bào của con người), trong khi biến thể Delta chỉ có 8 đột biến.
Theo ông Étienne Simon-Lorière, Trưởng bộ phận gen tiến hóa của virus RNA tại Viện Pasteur, một số đột biến này đã được ghi nhận như 3 đột biến phổ biến đối với biến thể Delta và 6 đột biến khác được thấy trong một hoặc nhiều biến thể gây lo ngại khác (Alpha - được phát hiện ở Anh; Beta - biến thể đầu tiên được phát hiện ở Nam Phi; Gamma - biến thể từng xuất hiện ở Brazil).
Jeffrey Barrett, người đứng đầu chương trình giám sát bộ gen COVID-19 tại Viện Wellcome Sanger cho biết thêm rằng có 3 đột biến được ghi nhận là có thể khiến cho virus trở nên lợi hại hơn và 8 đột biến khác có thể chỉ đóng vai trò sinh học. Tóm lại, có 11 đột biến là mới hoặc cực kỳ hiếm, và mức độ ảnh hưởng của chúng vẫn còn đang được xem xét. "Rất có thể đây là tác dụng phụ của một quá trình phát triển nào đó đã cho phép quá nhiều đột biến xuất hiện trong dòng này (có nghĩa là những đột biến này có thể không mang lại bất kỳ lợi ích nào hoặc thậm chí có thể có hại cho virus)," ông Barrett đã giải thích như vậy trên Twitter.
Nguồn gốc không chắc chắn
Étienne Simon-Lorière nhớ lại : “Khi nhìn thấy sự xuất hiện của một số lượng lớn đột biến cùng một lúc, dạng như thế này, chúng tôi nghĩ đến biểu hiện của một bệnh nhân suy giảm miễn dịch bị nhiễm bệnh trong thời gian dài. Tuy nhiên, chúng ta không bao giờ có thể chứng minh được điều đó. Chúng ta không thể loại trừ sự tích tụ dần dần của các đột biến, quá trình đã có thể được phát hiện bởi các hoạt động giải trình tự gen, ngay cả khi nó khó xảy ra."
Chưa có dữ liệu về mức độ nguy hiểm
Cho đến nay, các nhà chức trách Nam Phi vẫn chưa ghi nhận bất kỳ triệu chứng đặc biệt nào liên quan đến biến thể mới. Không có gì cho thấy nó ít nguy hiểm hơn hay nhiều nguy hiểm hơn biến thể Delta. Sẽ cần phải có thêm thời gian để có thể khẳng định chắc chắn. Étienne Simon-Lorière phân tích: "Rất khó để dự đoán tất cả những đột biến này có thể hoạt động cùng nhau như thế nào."
Étienne Decroly, nhà virus học tại trường Đại học Aix-Marseille, cho rằng sự tích tụ quá nhiều đột biến có thể khiến nó "mất đi một số khả năng hoặc kỹ năng", khiến cho nó ít có khả năng gây bệnh hơn. Nếu đúng vậy thì đó sẽ là một bất ngờ tuyệt vời, nhưng đây mới chỉ là một suy đoán vào thời điểm này.
Nỗi lo về tăng khả năng lây lan
Số liệu dịch tễ học ở Nam Phi cũng cho thấy rằng biến thể mới này đang nhanh chóng vượt qua biến thể Delta, nó có khả năng lây truyền cao. Sự xuất hiện của biến thể mới cũng đồng thời với sự bùng nổ các ca bệnh trong nước. Điều này khiến người ta nhớ đến sự xuất hiện của biến thể Alpha và sau đó là biến thể Delta ở Vương quốc Anh.
Nhân viên y tế điều trị cho bệnh nhân COVID-19 tại Nam Phi. (Ảnh: AFP/TTXVN) Trong số các đột biến được phát hiện trên protein Spike của biến thể mới, một số có thể cho phép nó gắn vào tế bào của con người một cách hiệu quả hơn: đột biến N501Y của các biến thể Alpha, Beta và Gamma; đột biến T478K của biến thể Delta; và cuối cùng là hai đột biến tương tự S477N và Q498R.
Virus này cũng có các đột biến có thể cho phép "cắt" các gai của nó hiệu quả hơn, là bước sơ bộ cần thiết để "kích hoạt" và cho phép nó xâm nhập vào tế bào con người. Đó là các đột biến P681H đã có trên biến thể Alpha và N679K có mặt trên dòng con của biến thể Gamma.
“Hiện tại, chưa thể khẳng định được khả năng lây truyền mạnh hơn của virus này so với biến thể Delta,” Étienne Simon-Lorière cảnh báo một cách thận trọng. Số lượng các trường hợp được xác định chính thức rất hạn chế và hầu hết chỉ giới hạn ở một khu vực duy nhất của Nam Phi. Étienne Simon-Lorière nói: "Có thể có sai lệch khi lấy mẫu hoặc sự siêu lan truyền làm sai lệch kết quả đọc của chúng tôi. Sẽ rất khó khái quát hóa một vấn đề nếu chỉ dựa trên cơ sở một số ít trường hợp. Chúng ta sẽ biết nhiều điều hơn trong vài ngày hoặc vài tuần tới."
Cũng không chắc rằng biến thể mới này liệu có chiếm ưu thế trong bối cảnh lây nhiễm virus đang tăng lên như trường hợp ở châu Âu hay không. Tuy nhiên, cần hết sức cảnh giác.
Biến thể mới có khả năng thoát khỏi hệ miễn dịch?
Một số đột biến được xác định trên biến thể mới này nằm ở những khu vực được biết là mục tiêu của các kháng thể chống lại virus. Tiến sỹ Jesse Bloom và phòng thí nghiệm của ông ở Seattle, hiện đi đầu trong việc nghiên cứu hiệu quả của kháng thể liên quan đến đột biến SARS-CoV-2, cho biết ít nhất có 4 đột biến cần quan tâm trong biến thể mới (E484A, G446S, K417N và Q493K).
Ông phân tích trên Twitter: “Điều này không có nghĩa là biến thể mới này sẽ có thể hoàn toàn thoát khỏi khả năng miễn dịch có được nhờ tiêm chủng hoặc đã bị nhiễm bệnh. Tuy nhiên, tôi sợ nó sẽ như vậy và sẽ giáng một đòn lớn hơn bất cứ thứ gì chúng ta đã thấy cho đến nay đối với hoạt động của các kháng thể chuyên biệt được tạo ra để chống lại virus." Điều này có thể làm giảm hiệu quả của vaccine trong việc ngăn ngừa lây nhiễm. Thực tế cho thấy hành khách Hong Kong đã làm lây nhiễm cho ít nhất 1 người được tiêm hai liều Pfizer tại khách sạn nơi anh ta được cách ly.
Tuy nhiên, còn quá sớm để biết liệu vaccine có khả năng giúp bảo vệ con người có bị ảnh hưởng không vì đáp ứng miễn dịch không chỉ giới hạn ở các kháng thể. Trên thực tế, hiệu quả tổng thể của vaccine RNA không có tác dụng nhiều đối với các biến thể Beta hoặc Gamma, khả năng là chúng đã phần nào thoát được hệ thống miễn dịch. Phương sách cuối cùng có thể áp dụng là sửa đổi công thức của vaccine RNA để tạo ra gai gần với biến thể mới hơn.
Giám đốc điều hành của Pfizer cho rằng sẽ mất 100 ngày để phòng thí nghiệm đưa ra một sản phẩm cụ thể nếu cần thiết. Étienne Decroly nhấn mạnh: "Trong trường hợp biến thể này có thể phần nào thoát khỏi hệ miễn dịch của con người, ta có thể đặt câu hỏi liệu có cần tăng cường phát triển các loại vaccine trước đây vốn thích ứng với các biến thể mới như Alpha, Beta, Gamma hoặc Delta hay không? Trên thực tế, biến thể mới này mang cả những đột biến mà chúng ta đã biết và việc nghiên cứu chống lại biến thể mới này giúp chúng ta có thể có loại vaccine hiệu quả hơn"./.
