Việc người sử dụng lao động trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc thời gian qua xảy ra nhiều ở các doanh nghiệp như doanh nghiệp tư nhân khiến người lao động không được hưởng chế độ như ốm đau, thai sản, bệnh nghề nghiệp, tai nạn lao động, muốn rút bảo hiểm xã hội một lần cũng không được, về hưu nhưng không lương hưu… Tuy nhiên, việc xử lý các hành vi vi phạm này vẫn còn vướng mắc.
Đây là thông tin được đưa ra tại Hội thảo "Hoàn thiện quy định của pháp luật và cơ chế bảo vệ quyền lợi của người lao động bị nợ, trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc” do Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Báo Lao Động và Báo Bảo vệ pháp luật tổ chức ngày 21/7 tại Hà Nội.
Mất quyền lợi vì doanh nghiệp nợ bảo hiểm
Chia sẻ câu chuyện thực tế về việc nợ bảo hiểm ảnh hưởng lớn đến quyền lợi của người lao động, bà Nguyễn Thị Huyền, Quản đốc Phân xưởng may Nhà máy Dệt kim Haprosimex (Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex) cho biết công ty nợ bảo hiểm xã hội từ tháng 7/2011 của toàn bộ gần 500 công nhân. Tính đến trước tháng 3/2023, số tiền Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex nợ bảo hiểm xã hội của người lao động là hơn 15 tỷ đồng.
Trong 6 năm ròng rã, người lao động đi tìm gặp các lãnh đạo công ty qua các thời kỳ trước và sau khi cổ phần hóa nhưng câu trả lời mà người lao động nhận được là: “Doanh nghiệp khó khăn, chưa có tiền chi trả cho người lao động.” Do bị nợ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế nên quyền và lợi ích hợp pháp chính đáng của hàng trăm người lao động bị ảnh hưởng nghiêm trọng."
[Các doanh nghiệp, tổ chức nộp hơn 425 tỷ đồng tiền chậm đóng bảo hiểm]
Đặc biệt, trong số gần 500 công nhân Nhà máy Dệt thuộc Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex bị lãnh đạo nợ lương, nợ bảo hiểm xã hội… thì hoàn cảnh của 2 chị em chị Lê Thị Là và chị Lê Thị Ngân là khó khăn nhất. Chị Là trong hai lần sinh con nhưng đến thời điểm trước tháng 3/2023, chị chưa được nhận chế độ thai sản. Đáng buồn hơn, em gái chị Là là chị Ngân không may qua đời năm 2012, nhưng tới trước tháng 3/2023 gia đình vẫn chưa được nhận tiền tử tuất.
Khi gặp hoàn cảnh khó khăn, người lao động đã nhiều lần tìm gặp lãnh đạo công ty để đòi quyền lợi… nhưng đáp lại người lao động là những lời hứa suông. Người lao động đã làm đơn kêu cứu đến nhiều nơi, sau hàng chục lần đi đòi quyền lợi không được, người lao động đã phản ánh sự việc với các cơ quan báo chí.
Đến thời điểm hiện tại, Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex đã trả hết số tiền nợ đóng bảo hiểm xã hội của người lao động hơn 15 tỷ đồng; phía Cơ quan Bảo hiểm Xã hội thành phố Hà Nội đã tiến hành chốt sổ bảo hiểm xã hội cho gần 100 người lao động còn lại của Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex để đảm bảo quyền lợi cho họ.
Ông Ngọ Duy Hiểu, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam, cho biết các cấp công đoàn rất nỗ lực đưa các vụ việc trốn đóng bảo hiểm ra tòa nhưng đến nay vẫn bế tắc. (Ảnh: PV/Vietnam+) Theo ông Pham Nghiêm Long (Ban Chính sách pháp luật, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam), khi người sử dụng lao động trốn đóng, chậm đóng bảo hiểm xã hội sẽ kéo theo nhiều hệ lụy nghiêm trọng đối với người lao động như không nhận được trợ cấp thất nghiệp; không được cơ quan bảo hiểm xã hội chi trả các chế độ như ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất; không thể chốt được sổ bảo hiểm xã hội kể cả khi đã chuyển đến làm việc ở nơi khác... Hệ quả này còn tác động đến gia đình của người lao động và cả xã hội.
Ông Phan Nghiêm Long cho rằng, mặc dù các quy định của pháp luật cơ bản ngày một hoàn thiện hơn, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước, góp phần bảo vệ quyền lợi của chủ thể tham gia nhưng đâu đó vẫn chưa thể bao quát bảo vệ quyền lợi của các chủ thể, trong đó có người lao động, khiến họ phải gánh chịu hậu quả khôn lường.
Công đoàn vẫn khó khởi kiện
Ông Nguyễn Đức Hạnh, Phó Chánh Văn phòng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao cho biết theo số liệu thống kê của cơ quan này thì kể từ khi Bộ luật Hình sự năm 2015 có hiệu lực đến nay, các cơ quan tố tụng chưa truy cứu trách nhiệm hình sự đối với bất cứ vụ án hình sự nào theo quy định tại Điều 216 Bộ luật Hình sự.
“Đây là những hệ lụy gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự an sinh xã hội, khiến xã hội không thể phát triển bền vững. Phòng ngừa, truy cứu trách nhiệm và xử lý hành vi trốn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc là sự đòi hỏi khách quan, bức thiết trong việc xây dựng, hình thành một xã hội văn minh, ổn định, vì quyền lợi của người dân,” ông Nguyễn Đức Hạnh nhấn mạnh.
Ông Nguyễn Đức Hạnh, Phó Chánh Văn phòng Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao phát biểu hội thảo. (Ảnh: PV/Vietnam+) Lý giải nguyên nhân về công đoàn được giao quyền khởi kiện bảo vệ quyền lợi về bảo hiểm xã hội của người lao động nhưng việc triển khai lại chưa được như mong đợi, ông Ngọ Duy Hiểu, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết việc khởi kiện bảo vệ quyền lợi về bảo hiểm xã hội chịu sự chi phối của 4 luật: Bộ luật Lao động, Luật Công đoàn, Luật Bảo hiểm xã hội và Luật Tố tụng dân sự.
Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng luật, thẩm tra luật đã không để ý đến sự thống nhất, nên các đạo luật có sự mâu thuẫn nhau. Có đạo luật yêu cầu công đoàn nói chung có quyền khởi kiện, có đạo luật nêu rõ là công đoàn cơ sở; có đạo luật bắt buộc người lao động phải uỷ quyền, có đạo luật thì yêu cầu chung.
“Chính vì có sự khác nhau như vậy, nên dù các cấp công đoàn rất nỗ lực đưa các vụ việc ra tòa, nhưng đến nay cơ bản là bế tắc, tòa không thụ lý các vụ việc,” ông Ngọ Duy Hiểu cho hay.
Đối với dự thảo sửa đổi, bổ sung Luật bảo hiểm xã hội có quy định để Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam khởi kiện thì phải do người lao động uỷ quyền. Ông Ngọ Duy Hiểu kiến nghị xem xét sửa lại quy định này, bởi theo Điều 10 Hiến pháp, công đoàn là tổ chức đại diện đương nhiên của người lao động vì vậy với công đoàn không nên đặt ra vấn đề uỷ quyền. Trong thực tế có nhiều doanh nghiệp có hàng nghìn, chục nghìn người lao động, nếu rơi vào những trường hợp này thì thủ tục hành chính, thời gian, để tiến hành khởi kiện sẽ rất lớn.
Luật sư Nguyễn Danh Huế, Chủ tịch Công ty Luật Hừng Đông cũng chỉ ra thực tế hiện nay có luật quy định công đoàn cấp trên cơ sở khởi kiện doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội; có luật lại quy định công đoàn cơ sở có quyền khởi kiện; có luật lại chỉ quy định chung là công đoàn có quyền khởi kiện.
Theo Luật sư Nguyễn Danh Huế, việc giao quyền khởi kiện doanh nghiệp chậm đóng, trốn đóng bảo hiểm xã hội cho công đoàn cơ sở (vì xác định đây là tranh chấp lao động tập thể về quyền) là không phù hợp với thực tế, vì hầu hết đội ngũ cán bộ công đoàn cơ sở đang hưởng lương từ chủ doanh nghiệp nên rất ít người “dám” đứng ra khởi kiện người sử dụng lao động bởi sợ ảnh hưởng đến quyền lợi của mình.
Luật sư Nguyễn Danh Huế cho rằng, nên trao thêm quyền khởi kiện doanh nghiệp nợ bảo hiểm xã hội cho tổ chức công đoàn cơ sở cấp trên. Phương án này sẽ tránh được tâm lý e ngại của công đoàn cơ sở cấp dưới khi phải trực tiếp khởi kiện doanh nghiệp vì thực tế là cán bộ công đoàn cơ sở đang nhận lương từ chính doanh nghiệp.
Ông Nguyễn Đức Hạnh đề xuất bên cạnh việc truy cứu trách nhiệm hành chính, trách nhiệm hình sự, cũng cần chú ý đến việc áp dụng các biện pháp khắc phục hậu quả, hình phạt bổ sung. Nghiên cứu xây dựng cơ chế pháp luật về khởi kiện vụ án dân sự đối với những trường hợp này khi không có người đứng ra khởi kiện theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW./.
