Một số chuyên gia cho rằng, đề xuất của Bộ Tài chính áp thêm mức thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá ở mức 1.000 đồng/bao là chưa đủ để tỷ lệ người hút thuốc của Việt Nam giảm theo đúng lộ trình. Mức thuế theo góp ý nên tăng khoảng 2-5 lần.
Thiếu hiệu quả vì tăng nhỏ giọt
Ông Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) dẫn thống kê của tổ chức này năm 2017 cho thấy, tỷ lệ thuế của Việt Nam trong giá bán lẻ thuốc lá đang ở mức rất thấp. Tỷ lệ này của Việt Nam chỉ là 35% trong khi trung bình thế giới là 58,6%.
[Sửa thuế tiêu thụ đặc biệt: Đánh thuế nước ngọt, tăng thuế thuốc lá?]
So với các nước ASEAN, tỷ lệ trên của nước ta hiện chỉ cao hơn Campuchia, Lào, Myanmar trong khi đó thấp hơn một loạt nước khác như: Thái Lan, Singapore, Brunei, Indonesia, Malaysia,…
Điều này là một phần khiến cho giá thuốc lá trung bình của Việt Nam theo ông là đứng gần cuối bảng trong so sánh với các nước khu vực Tây Thái Bình Dương. Đây là kết quả trong Báo cáo Kiểm soát thuốc lá toàn cầu năm 2015 của WHO.
Ông Lâm cũng dẫn thống kê của WHO cho thấy, tổn thất do sử dụng thuốc lá của Việt Nam trung bình hàng năm lên tới hơn 1,1 tỷ USD (24.679 tỷ đồng) trong đó bao gồm các chi phí y tế cho một loạt các bệnh như ung thư phổi, ung thư đường hô hấp, tiêu hóa, đột quỵ,…
Vị này nêu tính toán của WHO và Ngân hàng Thế giới, nếu tăng thuế để giá thuốc lá tăng 10% thì sẽ giảm tiêu dùng ở các nước đang phát triển khoảng 5%.
Tuy nhiên, quay lại với Việt Nam, ông Lâm nhắc lại việc tỷ lệ thuế và giá bán thấp khiến lượng người sử dụng lớn.
Đồng tình, thạc sỹ Đào Thế Sơn, giảng viên Đại học Thương mại nhìn lại lộ trình tăng thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá những năm gần đây: năm 2008 mức thuế là 65%, năm 2016 là 70% và năm 2019 dự kiến là 75%.
Ông khẳng định, khoảng cách giữa những lần tăng thuế là quá xa trong khi mức điều chỉnh thấp, chỉ 5% mỗi đợt.
Với tỷ lệ thuế trong giá bán lẻ của Việt Nam chỉ là 35%, mỗi đợt tăng giá theo ông Sơn chỉ khiến giá thuốc lá tăng khoảng vài trăm đồng mỗi bao. Mức tăng này thậm chí còn không theo kịp mức tăng thu nhập bình quân đầu người của người dân.
Lộ trình tăng thuế thời gian qua theo ông là thiếu hiệu quả. Đặc biệt, khi nhìn vào lượng tiêu thụ thuốc lá hàng năm, ông nhận ra, con số này chỉ giảm trong những năm áp dụng chính sách tăng thuế. Thế nhưng, trong những năm sau đó, lượng tiêu thụ lại ùn ùn tăng.
Nên đánh thuế hỗn hợp
Theo đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt vừa được Bộ Tài chính công bố, có 2 phương án để các cơ quan góp ý. Phương án một là áp thuế tiêu thụ đặc biệt theo phương pháp hỗn hợp (cả thuế suất tỷ lệ và thuế suất tuyệt đối). Theo quy định, lộ trình thuế tiêu thụ đặc biệt với thuốc lá từ năm 2016 là 70%, từ năm 2019 là 75%. Qua đó, theo phương án này, ngoài tỷ lệ thuế trên, cơ quan chức năng đề nghị bổ sung mức thu tuyệt đối 1.000 đồng/bao thuốc lá 20 điếu và 1.500 đồng/một điếu xì gà. Quy định này được đề nghị áp dụng từ năm 2020.
Hai là tăng thuế suất theo lộ trình, từ năm 2020, mức thuế sẽ tăng từ 75% lên 80%. Từ năm 2021, mức thuế sẽ tăng lên 85%.
Đánh giá về những phương án trên, ông Đào Thế Sơn tỏ ra không đồng tình với cách thứ 2, tức là chỉ áp thuế tiêu thụ theo tỷ lệ phần trăm. Theo ông, việc này có thể chỉ khiến chuyển dịch xu hướng dùng thuốc lá từ giá cao sang giá thấp vì những loại thuốc lá giá thấp sẽ có mức tăng ít.
Ông bày tỏ ủng hộ với cách đánh thuế hỗn hợp. Một trong những nguyên nhân bởi với cách đánh thuế này, dòng thuốc lá dù rẻ hay đắt cũng sẽ bị áp thêm một số tiền vài nghìn đồng và điều này có thể giúp hạn chế đối tượng là người thu nhập thấp và thanh thiếu niên.
Góp ý kỹ hơn, ông Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia của WHO cũng đồng tình sẽ bổ sung mức thuế tuyệt đối nhưng theo ông mức 1.000 đồng là thấp.
Trong khi ấy, theo mục tiêu tới năm 2020 của Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc của năm giới phải xuống 39% thay vì 45,3% năm 2017. Ông bày tỏ lo lắng, nếu mức thuế tuyệt đối chỉ 1.000 đồng/bao, mục tiêu trên khó thành hiện thực.
Ông Đào Thế Sơn đưa ra con số cụ thể hơn. Theo ông, bên cạnh mức thuế tiêu thụ đặc biệt theo tỷ lệ là 75%, mức thuế tuyệt đối nên ở mức 2.000 đồng/bao hoặc tối ưu là 5.000 đồng/bao.
Với mức tăng 5.00 đồng/bao, ông tính toán, điều này có thể giúp tăng thu cho ngân sách khoảng 10.700 tỷ đồng mỗi năm./.