Dây thần kinh phế vị (vagus nerve) chạy dọc cơ thể, từ não đến ruột già - là dây thần kinh thứ 10 và dài nhất trong số 12 đôi dây thần kinh sọ não gửi tín hiệu điện giữa não, mặt, cổ và thân của chúng ta.
Vagus - tiếng Latin có nghĩa là "lang thang" - dây thần kinh đi theo một con đường phức tạp xuyên qua các hệ thống cơ thể ảnh hưởng đến tiêu hóa, nhịp tim, huyết áp, tâm trạng, sản xuất chất nhầy và nước bọt, cảm giác ở da, lời nói và vị giác... Sự hiện diện của nó được cảm nhận ở hầu hết mọi nơi.
Giáo sư Kevin Tracey, một bác sỹ giải phẫu thần kinh đồng thời là chủ tịch kiêm giám đốc điều hành của Viện Nghiên cứu Y khoa Feinstein ở New York, là chuyên gia hàng đầu trong lĩnh vực khoa học xung quanh dây thần kinh phế vị.
Ông nói: “Mọi người có xu hướng nghĩ và nói về dây thần kinh phế vị giống như một sợi dây đồng nhất, đơn lẻ. Nhưng thực tế nó giống 160.000 sợi dây kết hợp hơn, với mỗi sợi có thể điều khiển một chức năng rất cụ thể.”
Tracey cho biết sức mạnh của đặc điểm này có thể khó hiểu, nhưng một ví dụ đơn giản là hầu hết mọi người có thể đi bộ và nhai kẹo cao su cùng một lúc mà không cần suy nghĩ về cả hai.
“Tương tự như vậy, dây thần kinh phế vị đang thực hiện quá trình xử lý song song phức tạp, kiểm soát tất cả các cơ quan mà chúng ta không bao giờ nghĩ tới.”
Triển vọng đưa thuốc có chủ đích vào hệ thần kinh trung ương
Tiến sỹ Daniel Ko ở Hong Kong mô tả dây thần kinh phế vị là “một mạch thần kinh điều chỉnh các hoạt động sinh lý quan trọng bao gồm nhịp tim, nhu động đường tiêu hóa (khả năng co bóp của cơ ruột), bài tiết tuyến tụy và sản xuất glucose.”
Nói cách khác, nó giúp điều phối những nỗ lực vô thức quan trọng mà cơ thể chúng ta thực hiện để duy trì sự sống. Không phải vô cớ mà nó được gọi là "siêu xa lộ" của cơ thể, không chỉ vì nó mang thông tin quan trọng giữa não và các cơ quan nội tạng. Nó cũng kiểm soát phản ứng của cơ thể trong thời gian nghỉ ngơi và thư giãn.
Bằng chứng sớm nhất về dây thần kinh đặc biệt này có từ 2.000 năm trước khi Galen - bác sỹ hàng đầu của đế chế La Mã, người phát hiện ra sự khác biệt giữa máu động mạch và máu tĩnh mạch, trong một lần vô tình cắt đứt dây thần kinh nằm ở thanh quản của lợn.
Khi đó, lợn ngừng kêu nhưng vẫn tiếp tục quằn quại. Nhờ kết quả của phát hiện tình cờ này, Galen cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển sự hiểu biết của con người về hệ thần kinh.
Vào cuối thế kỷ 19, các nhà khoa học phát hiện ra rằng bằng cách nén một cấu trúc ở cổ, chúng có thể tác động lên các cơn động kinh. Nhưng chỉ trong ba thập kỷ qua, các bác sỹ mới bắt đầu vận dụng phế vị như một cách để kiểm soát một số bệnh, trong đó có động kinh.
Sau đó, Kích thích dây thần kinh phế vị (VNS) đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ phê duyệt vào năm 1997 cho bệnh động kinh kháng thuốc.
30% bệnh nhân động kinh gặp khó khăn trong việc kiểm soát tình trạng của mình, vì vậy VNS đã chứng minh là có thể thay đổi cuộc sống của họ.
Nó hoạt động bằng cách gửi các xung điện đến dây thần kinh phế vị, truyền các xung điện đó đến não và giúp giảm thiểu mức độ nghiêm trọng của cơn động kinh.
Năm 2005, VNS được chấp thuận điều trị trầm cảm kháng thuốc khi nhận thấy những người được VNS điều trị bệnh động kinh bắt đầu có cái nhìn tích cực hơn về cuộc sống.
VNS cũng đã được chứng minh là có hiệu quả trong việc kiểm soát chứng rối loạn đau nửa đầu.
Khi một thiết bị nhỏ được phẫu thuật cấy vào khoang ngực gần xương đòn hoặc gần đây hơn là được đeo như một thiết bị di động trên tai, dây thần kinh phế vị bắt đầu hoạt động giữa động mạch cảnh và tĩnh mạch cảnh ngay dưới tai.
Gần đây, các nhà khoa học còn quan tâm đến dây thần kinh phế vị hơn vì nó có thể có vai trò quan trọng trong khả năng miễn dịch.
VNS dường như khiến các tế bào bạch cầu ngừng sản xuất cytokine - các protein nhỏ rất quan trọng để kiểm soát sự phát triển và hoạt động của các tế bào hệ thống miễn dịch khác và tế bào máu - đủ để giảm viêm.
Tình trạng viêm không chỉ biến các trường hợp nhiễm virus corona từ ho thành những trường hợp có triệu chứng nghiêm trọng cần phải nhập viện chăm sóc đặc biệt, nó còn là nguyên nhân chính gây ra nhiều bệnh bao gồm viêm khớp dạng thấp và bệnh Crohn (Bệnh Crohn là bệnh viêm đường ruột với các triệu chứng đau bụng, tiêu chảy nghiêm trọng, mệt mỏi, giảm cân và suy dinh dưỡng). Theo thời gian, tình trạng viêm mạn tính thậm chí có thể gây tổn thương DNA và dẫn đến ung thư.
Dây thần kinh phế vị làm giảm phản ứng căng thẳng của chúng ta. Đó là lý do tại sao việc thở chậm và đều đặn, kích thích dây thần kinh phế vị sẽ làm giảm căng thẳng.
Hít thở sâu và đều đặn cũng giống như việc nhẹ nhàng thả chân xuống phanh của một chiếc ôtô đang mất kiểm soát.
Giáo sư Tracey cho biết trải qua hàng triệu năm, quá trình tiến hóa đã chọn dây thần kinh phế vị làm cơ chế ngăn chặn tình trạng viêm, bởi vì dây thần kinh truyền thông tin nhanh chóng và có khả năng điều phối, xuyên thời gian và không gian, các quá trình phức tạp như viêm.
Vào tháng 10, nhóm nghiên cứu của Giáo sư Tracey đã công bố những phát hiện chứng minh VNS cải thiện bệnh viêm ruột ở trẻ em. Hiện tại, nó đang được khai thác trong một thử nghiệm lâm sàng lớn đối với bệnh viêm khớp dạng thấp.
Vận động viên thể thao mạo hiểm người Hà Lan Wim Hof nói rằng tắm nước đá có nhiều lợi ích, bao gồm cả đối với dây thần kinh phế vị.
Tuy nhiên, như Giáo sư Tracey nói nó phức tạp hơn thế một chút. Dây thần kinh phế vị không phải là một sợi dây đồng được buộc gọn gàng ở hai đầu, đây là một "giao lộ mỳ Ý."
Giáo sư Tracey cho biết một số người khẳng định một số điều dựa trên cơ sở khoa học lỏng lẻo, nhưng phần lớn những gì họ khuyến nghị vẫn chưa được nghiên cứu lâm sàng nghiêm ngặt với các biện pháp kiểm soát và phân tích thích hợp./.
