Lễ hội Gầu Tào được coi là lễ hội tiêu biểu, thể hiện nét văn hóa tín ngưỡng đặc sắc của người H'Mông. Lễ hội là dịp để cúng tạ Trời Đất, thần linh phù hộ, ban cho mọi người sức khỏe, mùa màng bội thu, gia súc đầy chuồng…
Vượt quãng đường đất dài lầy lội vì cơn mưa chiều, chúng tôi đến bản Pú Súa (xã Ẳng Cang, huyện Mường Ảng, tỉnh Điện Biên), nơi diễn ra lễ hội Gầu Tào của người H'Mông. Từ buổi chiều, hầu hết 40 hộ dân trong bản đều đã tề tựu về nhà của Trưởng bản để triển khai các công việc chuẩn bị cho lễ cúng diễn ra vào buổi tối hôm đó.
Đàn ông trong bản diện những bộ quần áo đẹp nhất, còn phụ nữ khoác trên mình bộ quần áo đặc trưng của dân tộc mình, ai ai cũng hớn hở chuẩn bị cho một lễ hội đuổi tà ma và cầu an, cầu phúc.
Công việc chuẩn bị cho lễ hội cũng không kém phần trang trọng. Chỉ những chàng trai khỏe mạnh mới được Trưởng bản lựa chọn để làm công việc này, với quan niệm thể hiện sức mạnh của con người. Các lễ vật như thủ lợn, giấy tiền, ngô, thóc, xôi, rượu… được chuẩn bị để làm nghi thức cúng.
Một việc không thể thiếu trong công tác chuẩn bị là làm hàng rào ở cổng bản, cấm tất cả người lạ vào bản trong suốt hai ngày diễn ra lễ hội. Sau khi hoàn tất các công việc chuẩn bị, một bàn thờ trang trọng được dựng lên giữa gian nhà to nhất của Trưởng bản.
Đúng 18 giờ 30 phút, thầy cúng bắt đầu thực hiện nghi lễ xin phép để làm lễ cúng. Sau đó, các thành viên trong bản tập trung đứng xếp hàng trước bàn thờ để thầy cúng thực hiện các nghi thức tìm bệnh và đuổi tà.
Thầy dùng một cái vòng tròn bằng sắt có vấn băng đỏ, lồng qua từ trên đầu xuống chân của từng người một, với quan niệm người dân chui qua cái vòng sẽ bỏ lại bệnh tật, tà ma để sống khỏe mạnh. Nghi thức này diễn ra khoảng hơn 1 giờ đồng hồ.
Vào lúc gần 3 giờ sáng, khi tiếng gà gáy đầu tiên cất lên báo hiệu một ngày mới cũng là thời điểm thích hợp để thực hiện các nghi thức cầu an, cầu mùa quan trọng. Hai thầy cúng dùng mảnh vải đỏ quấn trên đầu và để phủ hết mặt, đứng trước bàn thờ, lắc liên tục quả chuông nhỏ cầm trên tay và đọc bài cúng bằng tiếng H'Mông:
“Ua nênh co ro, co hau/Chan nỏ chan ho tay/Khò ghe rò, khò mùa ro, khò mùa ho/Khò de, khò á, khò te, khò chờ.’
Nghĩa là: Cúng cho bản, cúng cán bộ/Được đi bầu cán bộ cả nước/Cúng cho bản, không ốm đau, không bệnh tật/Cúng nước, cúng đất, cúng đất nước thuận hòa.
Nghi thức này kéo dài gần 3 giờ đồng hồ, đến khi ngoài trời sáng hẳn. Kết thúc nghi lễ, thầy mo dùng dây bằng vải đỏ buộc vào cổ của các thành viên trong bản làng, vừa buộc, vừa cầu chúc cho gia chủ được an lành, mạnh khỏe. Mỗi gia đình sẽ được thầy mo đưa cho một hình nhân được cắt bằng giấy dó, mang về dán ở đầu giường, hình nhân sẽ giúp đuổi hết tà ma, không cho ma đi theo người.
Sau phần lễ, tất cả bà con trong bản tập trung ra nhà văn hóa để tham gia phần hội với các tiết mục thi thố đặc sắc, các trò chơi dân gian như tù lu, ném pao, thổi khèn và múa các điệu múa dân tộc… Nhiều người gặp nhau tay bắt mặt mừng, cất lên những lời ca, điệu khèn để tỏ bày với bạn, cùng nhau tâm sự biết bao điều muốn nói.
Ngoài phần thi quyết liệt, các vận động viên mời bà con trong bản và khách mời cùng tham gia các trò chơi dân gian đó. Những tiếng khèn, tiếng cười reo vang lên náo nức khắp làng bản, không khí nhộn nhịp báo hiệu một mùa màng bội thu, một cuộc sống ấm no, sung túc và thịnh vượng.
Kết thúc phần hội, cả bản tập trung về nhà Trưởng bản, quây quần bên bữa cơm và cầu chúc cho nhau những điều tốt đẹp. Trưởng bản Hờ Sống Lữ cho biết, lễ hội Gầu Tào ở Pú Súa được tổ chức vào ngày Dần (con hổ) vì theo quan niệm của người H'Mông, con hổ đại diện cho sức mạnh, có sức mạnh như hổ, người dân sẽ xua đuổi được tà ma, bệnh tật.
Lễ hội Gầu Tào với mục đích là cúng tạ trời đất, thần linh phù hộ, ban cho gia đình sự khỏe mạnh, thịnh vượng, ban cho dân bản tài lộc, mùa màng bội thu, gia súc, gia cầm đầy chuồng… Đây cũng là dịp để bà con trong bản tụ họp, vui chơi, chuẩn bị bước vào một năm mới, một mùa canh tác mới.
Ông Lò Văn Tiến, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân xã Ẳng Cang cho biết, Lễ hội Gầu Tào đã tồn tại trong tâm thức người dân tộc H'Mông và được lưu truyền từ bao đời nay.
Năm nay nhờ được sự hướng dẫn và hỗ trợ của chính quyền, ngành văn hóa huyện Mường Ảng, nên lễ hội được tổ chức hoành tráng và thêm phần đặc sắc.
Trong những năm qua, các cấp chính quyền luôn khuyến khích việc tổ chức các lễ hội truyền thống của bà con các dân tộc tại địa phương. Đây là hoạt động nhằm bảo tồn, phát huy các giá trị bản sắc văn hóa dân tộc, đẩy mạnh công tác tuyên truyền, thúc đẩy khôi phục và tạo dựng lại các lễ hội truyền thống của địa phương./.