Cổng thành của Thành Điện Hải. (Ảnh: Trần Lê Lâm/TTXVN) Trong chuỗi các hoạt động hướng tới kỷ niệm 160 năm Ngày nhân dân Đà Nẵng đại diện cho nhân dân cả nước và cùng nhân dân cả nước mở đầu cuộc kháng chiến chống liên quân Pháp-Tây Ban Nha xâm lược (1/9/1858-1/9/2018), ngày 29/3, nhân dịp kỷ niệm 43 năm Ngày Đà Nẵng được giải phóng, Ủy ban Nhân dân thành phố Đà Nẵng phối hợp với Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức Lễ đón nhận Bằng xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt Thành Điện Hải và khởi công Dự án tu bổ, phục hồi, tôn tạo di tích này.
Nhận thấy vị trí chiến lược quan trọng của Đà Nẵng, triều đình nhà Nguyễn cho xây dựng ở đây nhiều công trình phòng thủ đất nước, trong đó có Thành Điện Hải.
Thành này trước gọi là Đồn Điện Hải, được xây dựng gần mép nước tả ngạn sông Hàn năm 1812 dưới thời vua Gia Long. Đến năm 1823, đời vua Minh Mạng, Đồn được chuyển đến xây kiên cố ở vị trí hiện nay và đến năm 1835, được đổi tên là Thành Điện Hải. Thành được xây bằng gạch, phỏng theo thiết kế của phương Tây; có chu vi 556m, tường cao 5m, hào sâu 3m. Bên trong thành có hành cung, kỳ đài, kho đạn, kho thuốc súng, kho lương thực, vọng gác và được bố trí 30 khẩu đại bác cỡ lớn.
Ngày 1/9/1858, liên quân Pháp-Tây Ban Nha đem 14 chiếc thuyền đánh Đà Nẵng, mở đầu cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. Thành Điện Hải ngay từ buổi đầu đã cùng với các thành lũy khác dọc hai bờ sông Hàn góp phần đánh lui những cuộc tiến công của quân địch.
Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch Nguyễn Ngọc Thiện trao Bằng xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt Thành Điện Hải cho Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Đà Nẵng Huỳnh Đức Thơ. (Ảnh: Trần Lê Lâm/TTXVN) Quân đội triều đình và nhân dân Đà Nẵng dưới sự chỉ huy của các tướng lĩnh, đặc biệt là danh tướng Nguyễn Tri Phương, đã chiến đấu can trường, mưu trí, ngăn quân giặc không cho tiến sâu vào đất liền. Cuộc chiến đấu của quân đội triều đình và nhân dân Đà Nẵng đã làm phá sản chiến lược đánh nhanh, thắng nhanh của quân địch, buộc chúng phải rút quân khỏi Đà Nẵng ngày 23/3/1860 sau một năm rưỡi bị sa lầy và chịu nhiều tổn thất.
Thắng lợi trong cuộc kháng chiến chống liên quân Pháp-Tây Ban Nha xâm lược giữa thế kỷ 19 là một trong những trang sử vẻ vang không chỉ của Đà Nẵng mà còn là của cả dân tộc. Là tâm điểm trong cuộc đụng đầu lịch sử của dân tộc ta với chủ nghĩa đế quốc phương Tây, Thành Điện Hải vừa là chứng tích hùng hồn, vừa là biểu tượng về lòng yêu nước và đức hy sinh của nhân dân Đà Nẵng trong sự nghiệp chiến đấu bảo vệ chủ quyền thiêng liêng của Tổ quốc.
Trải qua gần 200 năm lịch sử, chịu sự tác động của thiên nhiên, sự tàn phá của chiến tranh và của cả con người, Thành Điện Hải bị xuống cấp trầm trọng. Năm 1988, Thành được xếp hạng là Di tích cấp quốc gia, tuy nhiên chẳng những Thành không được bảo vệ, tu bổ mà còn bị xâm hại nặng nề hơn, cả vùng đệm và vùng lõi – yếu tố gốc của di tích.
Ông Huỳnh Đức Thơ, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân thành phố Đà Nẵng cho biết nhận thức được giá trị văn hóa-lịch sử to lớn của Thành Điện Hải, từ năm 2016 đến nay, lãnh đạo thành phố đã chỉ đạo triển khai nhiều giải pháp cụ thể để từng bước bảo vệ, tu bổ, phục hồi di tích như giải tỏa khu nhà làm việc của Trung tâm Thể thao người lớn tuổi, Câu lạc bộ Thái Phiên; dừng hẳn dự án xây dựng Trung tâm lưu trữ thành phố ở phía Bắc; vận động 80 hộ dân chuyển dời nhà cửa ra khỏi tường thành ở phía Tây; quyết định chuyển Bảo tàng Đà Nẵng hiện nay ra khỏi di tích, đến số 42 Bạch Đằng. Lãnh đạo thành phố cũng đang chỉ đạo khảo sát quy hoạch xây dựng ở khu vực này một quảng trường, trong đó Thành Điện Hải được xác định là trung tâm.
Việc Thủ tướng Chính phủ quyết định xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt Thành Điện Hải thể hiện sự đánh giá cao của Đảng, Nhà nước về truyền thống yêu nước, đi đầu chống giặc ngoại xâm của nhân dân Đà Nẵng, đồng thời ghi nhận nỗ lực gần đây của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố trong việc quyết tâm bảo tồn di tích đặc biệt quan trọng này.
Phát biểu tại buổi lễ, ông Nguyễn Ngọc Thiện - Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch cho biết với những giá trị tiêu biểu của di tích, Thủ tướng Chính phủ đã xếp hạng Di tích lịch sử Thành Điện Hải là Di tích quốc gia đặc biệt. Xuất phát từ yêu cầu bảo vệ và phát huy giá trị di tích, đề nghị Ủy ban Nhân dân thành phố triển khai lập quy hoạch tổng thể bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích gắn với phát triển kinh tế-xã hội của Đà Nẵng trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; xây dựng phương án khai thác du lịch-văn hóa kết nối điểm di tích đặc biệt quan trọng này với các di tích, danh lam thắng cảnh của thành phố Đà Nẵng và các tỉnh lân cận đồng thời, đổi mới công tác giới thiệu, tuyên truyền về giá trị di tích bằng những hình thức phù hợp, qua đó nâng cao ý thức và trách nhiệm bảo vệ và phát huy giá trị di tích trong cộng đồng…
Cũng tại buổi lễ, Ban tổ chức đã chính thức khởi công Dự án tu bổ, phục hồi, tôn tạo Di tích quốc gia đặc biệt Thành Điện Hải giai đoạn 1. Công trình dự kiến hoàn thành tháng 10/2018 với kinh phí 102,7 tỷ đồng; bao gồm các hạng mục: giải tỏa, đền bù nhà ở, vật kiến trúc (đã thực hiện 80 tỷ đồng), phục hồi nguyên trạng hệ thống tường thành, kè hào, hạ tầng cấp thoát nước, tạo cảnh quan chung quanh như khuôn viên, cây xanh, bãi đỗ xe (kinh phí 22,7 tỷ đồng).
Giai đoạn 2 của dự án sẽ thực hiện trong năm 2019-2020, gồm các hạng mục bên trong thành. Ngành văn hóa và thể thao sẽ tiếp tục tổ chức Hội thảo khoa học tìm giải pháp tối ưu để thực hiện dự án giai đoạn này, đảm bảo đặc điểm, tính chất của một di tích cấp quốc gia đặc biệt và sau khi dự án hoàn thành sẽ trở thành một điểm đến hấp dẫn cho việc tìm hiểu lịch sử, giáo dục, phát huy truyền thống, phục vụ tốt khách tham quan, du lịch trong nước và quốc tế./.
