Cùng với việc tham gia hàng loạt các hiệp định thương mại, nhất là Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), việc tham gia vào Cộng đồng kinh tế ASEAN (AEC) vào cuối năm 2015 hứa hẹn sẽ là một trong những cánh cửa mới giúp Việt Nam hội nhập khu vực sâu rộng hơn.
Khởi đầu của một tiến trình mới
Sau 48 năm hình thành và phát triển, 13 năm sau khi đưa ra ý tưởng đầu tiên, ngày 22/11 vừa qua đã tạo ra bước ngoặt trong lịch sử hợp tác của ASEAN với việc lãnh đạo các quốc gia này đã chính thức ký kết Tuyên bố chung về hình thành AEC, khai sinh một cộng đồng kinh tế thống nhất ở một khu vực đông dân và đa dạng hơn Liên minh châu Âu hoặc Bắc Mỹ.
Phát buổi tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 27, Thủ tướng Malaysia Razak khẳng định với việc ký tuyên bố lịch sử trên, ASEAN có thể tự hào rằng các nước thành viên đã sẵn sàng bắt đầu cuộc hành trình mới của tiến trình xây dựng cộng đồng trong tất cả ba trụ cột: Cộng đồng Chính trị-An ninh, Cộng đồng Kinh tế và Cộng đồng Văn hóa-Xã hội.
Các nhà lãnh đạo ASEAN đặt mục tiêu sau năm 2015 sẽ đưa ASEAN trở thành một thị trường duy nhất và một cơ sở sản xuất thống nhất; trong đó có sự lưu chuyển tự do của hàng hóa, dịch vụ, đầu tư, vốn và lao động có tay nghề; dỡ bỏ thuế quan và các hàng rào phi thuế quan; thuận lợi hóa thương mại,...
AEC sẽ trở thành tâm điểm của ASEAN với vai trò chủ động tham gia cùng với các đối tác trong khu vực thương mại tự do ASEAN (AFTA) và các đối tác kinh tế bên ngoài nhằm đổi mới cấu trúc khu vực.
Thành tựu đáng kể nhất trong quá trình xây dựng AEC tới nay là ASEAN đã cơ bản giảm được thuế quan cho các mặt hàng trong danh sách giảm thuế về từ 0-5% từ năm 2010 đối với 6 nước thành viên ban đầu và từ năm 2015 với 4 nước thành viên gia nhập sau, hình thành thị trường mở không còn các rào cản thuế quan đối với hàng hóa.
Nói cách khác, AEC là mô hình liên kết kinh tế khu vực dựa trên nâng cao các cơ chế liên kết kinh tế hiện có của ASEAN, có bổ sung thêm hai nội dung mới là tự do di chuyển lao động và di chuyển vốn tự do hơn.
Ước tính, những tiêu chuẩn được thực thi đầy đủ dựa trên các điều khoản của AEC có thể giúp GDP của ASEAN tăng 7% vào năm 2025 và tạo ra một sự thay đổi lớn trong cấu trúc kinh tế tại châu Á.
Có thể nói, AEC đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành Cộng đồng ASEAN và đưa ASEAN lên một tầm cao mới trở thành một khu vực phát triển năng động và thịnh vượng. Tham gia AEC vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với các nước thành viên trong việc hội nhập khu vực sâu và toàn diện, đồng thời tăng cường sự gắn kết nội khối.
Riêng đối với các nước thành viên kém phát triển hơn trong khối như Việt Nam, Lào, Myanmar, Campuchia, AEC sẽ tạo điều kiện và cơ hội giúp cho các nước này có những bước phát triển nhanh để thu hẹp khoảng cách với các nước thành viên khác.
Theo ông Vitavas Chirapant, Phó Thư ký thường trực Bộ Ngoại giao Thái Lan việc xây dựng AEC là một quá trình cùng thắng, thông qua thực thi chương trình làm việc về sáng kiến nhất thể hóa ASEAN, Quy hoạch tổng thể về kết nối ASEAN cũng như một số sáng kiến khu vực khác, sẽ góp phần thu hẹp khoảng cách, thực hiện phồn thịnh chung.
AEC còn phải vượt qua một quãng đường dài để trở thành một cộng đồng kinh tế hoàn thiện và hiệu quả. Trở ngại vẫn còn ở chỗ ASEAN là một tập hợp nhiều dân tộc có tiếng nói, tín ngưỡng và văn hóa khác nhau, có trình độ phát triển kinh tế khác nhau cũng như theo những chế độ chính trị khác nhau. Vượt qua sự khác biệt này để xây dựng một cộng đồng thống nhất là một công cuộc đầy khó khăn và đòi hỏi nhiều thời gian. Việc tuyên bố thành lập AEC vừa qua không chỉ là đạt được một mục tiêu mà còn là khởi đầu của một tiến trình hội nhập mới.
Bản lĩnh khi vượt qua khó khăn
Việc hình thành Cộng đồng ASEAN là một quá trình chứ không phải là một sự kiện và là quá trình phát triển mang tính giai đoạn. Hiện nay, 10 nước thành viên đều đã chuẩn bị sẵn sàng và Việt Nam được đánh giá là một trong những thành viên dẫn đầu trong việc thực hiện các cam kết.
Đến hết tháng Bảy vừa qua, ASEAN đã thực hiện được 91,5% các biện pháp ưu tiên, có tác động lớn đối với thương mại và đầu tư đề ra trong Kế hoạch tổng thể xây dựng AEC. Đối với các lĩnh vực như dịch vụ, vận tải, cơ sở hạ tầng, thuận lợi hóa thương mại, ASEAN thống nhất sẽ nỗ lực hơn nữa để hoàn thành trong năm 2016. Việt Nam là một trong các nước đứng đầu về tỷ lệ thực hiện (94,5%), thể hiện chủ trương nhất quán của Chính phủ là tích cực và chủ động đóng góp cho việc xây dựng AEC.
Việt Nam đã rất tích cực, chủ động, đề xuất nhiều sáng kiến để thúc đẩy quá trình hình thành AEC. Việt Nam đã phối hợp với các nước để xây dựng cơ chế vận hành và các vấn đề kỹ thuật khác liên quan đến cơ sở dữ liệu thương mại ASEAN, với mục tiêu thúc đẩy sự phát triển các mạng lưới sản xuất, thương mại trong khu vực.
Việt Nam cũng tích cực triển khai các biện pháp khác để thực hiện cam kết về dịch vụ và đầu tư trong ASEAN để hướng tới hình thành một thị trường đơn nhất, một cơ sở sản xuất và phân phối chung.
Hiện các biện pháp đều được thực hiện trên trình tự nhất định, bất kể về giảm miễn thuế hay các khó khăn khác phần lớn đều đã được giải quyết, có thể nói đây là sự thể hiện của việc chuẩn bị hoàn tất.
Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Cẩm Tú cho biết Việt Nam đã có một quá trình dài để chuẩn bị hội nhập vào AEC. Theo đó, việc lớn nhất mà Việt Nam đã làm được là xây dựng một hệ thống văn bản pháp lý và quy phạm pháp luật nhằm cải thiện môi trường sản xuất kinh doanh.
Thứ trưởng Nguyễn Cẩm Tú cũng cho biết thêm trong thời gian qua, nền kinh tế Việt Nam đã chứng tỏ được bản lĩnh và sự trưởng thành khi vượt qua nhiều khó khăn, thử thách. Bên cạnh đó, ngay từ năm 1998, Chính phủ đã thành lập Ban Chỉ đạo quốc gia về AEC do một Phó Thủ tướng đứng đầu. Đây là những nền tảng cơ bản quyết định sự thành công của việc gia nhập AEC.
Những nỗ lực của Việt Nam cho thấy mặc dù trong bối cảnh còn nhiều khó khăn và sự chênh lệch giữa Việt Nam và 6 thành viên cũ của ASEAN còn khá lớn, nhưng với nỗ lực, quyết tâm hội nhập sâu vào kinh tế khu vực và thế giới, Việt Nam đã khắc phục khó khăn, phấn đấu đạt tỉ lệ cao… và được các nước ASEAN khác đánh giá cao.
Tại các hội nghị ASEAN 27, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã nêu cao quyết tâm và cam kết của Việt Nam nhằm thực hiện hiệu quả Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025, đồng thời đề xuất nhiều biện pháp cụ thể và thiết thực để triển khai hợp tác ASEAN và tăng cường quan hệ giữa ASEAN với các đối tác trên tất cả các lĩnh vực.
Theo ông Lê Hoài Trung, Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Việt Nam đã có những đóng góp to lớn vào quá trình hình thành cộng đồng AEC, phản ánh chủ trương chung và quyết tâm của Việt Nam trong tham gia hợp tác ASEAN. Việt Nam không chỉ nghiêm túc thực hiện các cam kết và nghĩa vụ thành viên ASEAN.
Việt Nam đặc biệt góp phần củng cố đoàn kết, thống nhất, phát huy vai trò trung tâm của ASEAN ở khu vực cũng như trong quan hệ với các đối tác, nâng cao hiệu quả hoạt động của ASEAN nhằm tranh thủ tốt hơn các cơ hội và ứng phó kịp thời với các thách thức.
Bên cạnh đó, những thành tựu quan trọng về kinh tế-xã hội mà Việt Nam đạt được đã nâng cao thế và lực của Việt Nam, tạo điều kiện để chúng ta đóng góp hiệu quả và thiết thực hơn cho ASEAN, góp phần xây dựng Cộng đồng ASEAN vững mạnh hơn.
Tuy nhiên, theo Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Phạm Bình Minh, việc hình thành cộng đồng mới chỉ là điểm khởi đầu, để hội nhập và chung sống trong cộng đồng rộng lớn này, mỗi quốc gia và người dân cần phải nỗ lực hơn nữa để tận dụng cơ hội phát triển./.