Sau 4 năm tiến hành Đề án khảo cổ học văn hóa Óc Eo tại di tích Óc Eo-Ba Thê và Nền Chùa, các nhà nghiên cứu đã tìm thấy gần 2,8 triệu hiện vật, trong đó, tại khu di tích Óc Eo-Ba Thê tìm thấy hơn 2,3 triệu hiện vật, tại Nền Chùa tìm thấy 414.446 hiện vật khảo cổ.
Trong số các di vật được phát hiện, có 2 hiện vật đã nhanh chóng được công nhận là Bảo vật Quốc gia trong đợt công nhận mới nhất cuối năm 2021. Đó là phiến đá khắc hình tượng Phật ngồi thiền và nhẫn bò Nandin bằng vàng.
Nhiều trang sức, đá quý
Ngày 25/3, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam công bố kết quả thực hiện Đề án khảo cổ học văn hóa Óc Eo tại di tích Óc Eo-Ba Thê và Nền Chùa.
Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, phó giáo sư, tiến sỹ Bùi Nhật Quang cho biết đây là đề án khoa học có quy mô lớn, được Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam tổ chức thực hiện từ năm 2017. Tham gia thực hiện đề án này là 3 đơn vị hàng đầu về khảo cổ học tại Việt Nam là Viện Nghiên cứu Kinh thành, Viện Khảo cổ học và Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ.
Đồ trang sức, đá quý được tìm thấy với số lượng lớn. (Ảnh: Viện Nghiên cứu Kinh thành) Nhiệm vụ chính của Đề án là khai quật, nghiên cứu khảo cổ học văn hóa Óc Eo tại các di tích ở Óc Eo-Ba Thê (huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang) và di tích Nền Chùa (huyện Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang) nhằm thu thập tư liệu, làm rõ lịch sử hình thành và phát triển của văn hóa Óc Eo và vương quốc Phù Nam đồng thời nghiên cứu sâu hơn về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của đô thị cổ Óc Eo trong lịch sử Việt Nam, khu vực Đông Nam Á và châu Á; cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quy hoạch, bảo tồn và phát huy giá trị cũng như cho công tác xây dựng hồ sơ đề cử UNESCO xem xét công nhận khu di tích Óc Eo-Ba Thê là di sản văn hóa thế giới.
Theo phó giáo sư Bùi Nhật Quang, đoàn khảo cổ đã phát hiện được nhiều loại hình di tích quan trọng như kiến trúc đền tháp, các loại giếng nước, hồ nước được xây dựng bằng gạch, đá cùng nhiều loại hình di tích cư trú, sinh hoạt, sản xuất thủ công.
Đặc biệt, cuộc khai quật này đã đưa lên khỏi lòng đất một số lượng cực kỳ phong phú, đa dạng các loại hình di vật, trong đó nhiều nhất là đồ gốm và đồ trang sức bằng thủy tinh... nhiều vấn đề khoa học mới, minh chứng rõ ràng và thuyết phục hơn về đặc điểm, tính chất của “đô thị cổ” Óc Eo là nơi tụ cư ven kênh rạch với sinh kế nông nghiệp và thương nghiệp nổi trội, có mối giao lưu văn hóa, thương mại hàng hải rất phát triển, liên kết nhiều khu vực trên thế giới thời bấy giờ.
[Bảo tồn và phát huy giá trị Di tích quốc gia đặc biệt Óc Eo-Ba Thể]
“Những phát hiện quan trọng này cho thấy lịch sử hình thành và phát triển của văn hóa Óc Eo và vương quốc Phù Nam tiếp tục được làm sáng rõ qua các loại hình di tích và di vật mới phát hiện tồn tại và phát triển, từ những thế kỷ đầu Công nguyên đến thế kỷ 8 sau Công nguyên, thế kỷ 4-6 là thời kỳ phát triển rực rỡ nhất của đô thị cổ Óc Eo và vương quốc Phù Nam,” ông Bùi Nhật Quang cho biết.
Bảo vật quốc gia: Nhẫn vàng hình bò Nandin. (Ảnh: Viện Nghiên cứu Kinh thành) Theo phó giáo sư, tiến sỹ Bùi Minh Trí, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành, các hiện vật vàng, trang sức, đá quý được tìm thấy khi khai quật di tích Óc Eo-Ba Thê và Nền Chùa cũng rất dồi dào.
"Trong không gian đô thị cổ Óc Eo chắc chắn đã từng tồn tại những xưởng thủ công lớn, trình độ kỹ thuật cao, vừa đa ngành, vừa chuyên môn hóa, đặc biệt là chế tác kim hoàn, thủy tinh và đá quý... Phát hiện khảo cổ học về những hạt chuỗi thủy tinh hay đá quý của Óc Eo tìm thấy tại những nước tiêu thụ như Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc, Hàn Quốc… cho thấy sản phẩm thủ công của đô thị Óc Eo từng là mặt hàng được nhiều nước ưa chuộng," ông nói.
Hướng tới hồ sơ di sản thế giới
Trên cơ sở kết quả đạt được của Đề án, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Ban Chủ nhiệm Đề án đã quyết định biên soạn xuất bản ấn phẩm “Văn hóa Óc Eo-Những phát hiện mới khảo cổ học tại di tích Óc Eo-Ba Thê và Nền Chùa 2017-2020” nhằm công bố bước đầu về những kết quả thực hiện của đề án.
Ngoài các bản vẽ, bản ảnh di tích và hiện vật khảo cổ học tại khu di tích khảo cổ học Óc Eo-Ba Thê và Nền Chùa, cuốn sách còn cung cấp rất nhiều bức ảnh vệ tinh và flycam chất lượng cao về các địa điểm khảo cổ học thuộc Đề án Óc Eo, cũng như các mô hình 3D di tích được phục dựng từ kết quả nghiên cứu so sánh. Chính vì vậy, nhiều chuyên gia đã đánh giá đây là cuốn sách được biên soạn rất công phu, trình bày đẹp và rất có giá trị trong nghiên cứu văn hóa Óc Eo.
Ấn phẩm 'Văn hóa Óc Eo-Những phát hiện mới khảo cổ học tại di tích Óc Eo-Ba Thê và Nền Chùa 2017-2020.' Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, cuốn sách gồm có 4 chương chính: “Khu di tích Óc Eo-Ba Thê và Nền Chùa trong lịch sử nghiên cứu văn hóa Óc Eo ở Nam Bộ”; “Những phát hiện khảo cổ học tại di tích Óc Eo-Ba Thê”; “Những phát hiện khảo cổ học tại Di tích Nền Chùa”; và “Đánh giá tổng quan kết quả khai quật, nghiên cứu khảo cổ học tại Óc Eo-Ba Thê và Nền Chùa năm 2017-2020.”
Sách do ba nhà nghiên cứu khảo cổ học lớn của ba cơ quan thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam đồng chủ biên: Phó giáo sư-tiến sỹ Bùi Minh Trí, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh thành; tiến sỹ Nguyễn Gia Đối, Quyền Viện trưởng Viện Khảo cổ học Việt Nam; tiến sỹ Nguyễn Khánh Trung Kiên, Phó Viện trưởng Viện Khoa học Xã hội vùng Nam Bộ.
“Đọc sách, ta sẽ hiểu trong ba năm này, khảo cổ học Việt Nam đã có nhiều phát hiện mới về văn hoá Óc Eo,” phó giáo sư, tiến sỹ Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam bình luận.
Ông Tín đặc biệt hứng thú với các bức ảnh giới thiệu các vết tích nhà sàn và việc các nhà nghiên cứu cố gắng bước đầu tái hiện hình thái kiến trúc nhà sàn của văn hoá Óc Eo. Điều đó cho phép hình dung đời sống xưa của cư dân Óc Eo.
"Đây chính là việc minh chứng sinh động cho tiêu chí V, tiêu chí giá trị nổi bật toàn cầu của khu di sản nếu như trong thời gian tới Việt Nam xây dựng hồ sơ Di sản Thế giới về văn hoá Óc Eo," nhà khảo cổ học Tống Trung Tín khẳng định./.
