Quang cảnh buổi họp báo. (Ảnh: An Đăng/TTXVN) Chiều 18/12, Văn phòng Chủ tịch nước đã tổ chức họp báo công bố Lệnh của Chủ tịch nước công bố các Bộ luật: Dân sự, Hình sự, Tố tụng dân sự, Tố tụng hình sự; các Luật Tố tụng hành chính, Luật thi hành tạm giữ, tạm giam; Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự; Nghị quyết thi hành một số Luật, Bộ luật và Nghị quyết về việc thực hiện chế định Thừa phát lại.
Đây là những Luật, Bộ luật và Nghị quyết đã được Quốc hội khóa XIII thông qua tại kỳ họp thứ 10 vừa qua.
Bắt buộc phải ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh khi hỏi cung
Phó Viện trưởng thường trực Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao Nguyễn Hải Phong cho biết Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 có kết cấu gồm 9 Phần, 36 Chương, 510 Điều. Nhằm cụ thể hóa quy định của Hiến pháp năm 2013, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, Bộ luật đã sửa đổi, bổ sung các nguyên tắc cơ bản của tố tụng hình sự nhằm bảo đảm tốt hơn quyền con người, quyền công dân theo quy định của Hiến pháp, gồm công dân Việt Nam không thể bị trục xuất, giao nộp cho nhà nước khác; suy đoán vô tội; không ai bị kết án hai lần vì một tội phạm, tranh tụng trong xét xử được bảo đảm; bảo đảm sự kiểm tra, giám sát trong hệ thống từng cơ quan tố tụng và kiểm soát lẫn nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng.
Bộ luật quy định cụ thể nhiệm vụ, quyền hạn của từng cơ quan tố tụng, tạo điều kiện để các cơ quan thực hiện tốt trách nhiệm luật định; trình tự, thủ tục trong từng giai đoạn tố tụng nhằm tháo gỡ vướng mắc, bất cập của thực tiễn; đồng thời phân định thẩm quyền hành chính với thẩm quyền tư pháp, tăng quyền, tăng trách nhiệm cho điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán.
Bộ luật quy định chặt chẽ các biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân như: Mọi biện pháp hạn chế quyền con người, quyền công dân trong quá trình giải quyết vụ án phải được quy định trong Bộ luật Tố tụng hình sự; cụ thể hóa các căn cứ được coi là cản trở điều tra, truy tố, xét xử nhằm tránh lạm dụng; thẩm quyền quyết định tạm giam chỉ thuộc Thủ trưởng các cơ quan tố tụng và Hội đồng xét xử; rút ngắn thời hạn tạm giam và bổ sung thời hạn đối với biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền.
|
Các quy định của Bộ luật cũng hướng đến bảo đảm quyền bào chữa của người bị bắt, bị tạm giữ, bị can, bị cáo, bảo đảm nguyên tắc tranh tụng trong xét xử; tạo cơ sở pháp lý để đẩy nhanh tiến độ giải quyết vụ án hình sự, chống sự tùy nghi, lạm dụng.
Thể chế hóa các nghị quyết của Đảng và quy định của Hiến pháp năm 2013, đảm bảo tính minh bạch, tăng cường kiểm tra, giám sát, kiểm soát hoạt động tố tụng tư pháp, Bộ luật quy định bắt buộc phải ghi âm hoặc ghi hình có âm thanh khi hỏi cung bị can tại nơi giam giữ hoặc tại trụ sở Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra; bắt buộc Kiểm sát viên phải hỏi cung khi bị can kêu oan hoặc khi phát hiện hoạt động điều tra có vi phạm pháp luật nghiêm trọng.
Theo Nghị quyết thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, kể từ ngày Bộ luật có hiệu lực thi hành (1/7/2016), đối với những vụ án do Cơ quan điều tra, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án đang thụ lý, giải quyết theo thẩm quyền mà chưa kết thúc, các cơ quan này tiếp tục giải quyết theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 cho đến khi kết thúc vụ án, còn các vấn đề khác được thực hiện theo quy định của Bộ luật năm 2015.
Những bị can, bị cáo đang bị tạm giam theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003 nhưng đến ngày 1/7/2016 không được tạm giam theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 hoặc thời hạn tạm giam vượt quá thời hạn theo quy định của Bộ luật năm 2015 thì Viện Kiểm sát, Tòa án quyết định hủy bỏ biện pháp tạm giam đang áp dụng hoặc thay thế bằng biện pháp ngăn chặn khác.
Đổi mới thủ tục tố tụng dân sự theo định hướng cải cách tư pháp
Trình bày các nội dung cơ bản của Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi), Phó Chánh án Tòa án Nhân dân tối cao Tống Anh Hào cho biết, để thể chế hóa tinh thần cải cách tư pháp về việc khuyến khích việc giải quyết một số tranh chấp thông qua thương lượng, hòa giải, trọng tài, Bộ luật quy định cơ chế, phương thức để yêu cầu công nhận kết quả hòa giải thành ngoài Tòa án nhằm giảm số lượng vụ tranh chấp phải giải quyết tại Tòa án và nhanh chóng giải quyết mâu thuẫn, tranh chấp trong nhân dân.
Bộ luật đã đổi mới thủ tục tố tụng dân sự theo định hướng cải cách tư pháp, hoàn thiện thủ tục giải quyết các vụ việc có yếu tố nước ngoài đáp ứng yêu cầu hội nhập và thực hiện cam kết quốc tế. Để bảo đảm lợi ích tốt nhất của trẻ em, phù hợp với đặc điểm tâm lý và sự phát triển bình thường của trẻ khi phải tham gia tố tụng dân sự, Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) quy định nguyên tắc cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng có trách nhiệm phải bảo vệ người chưa thành niên trong tố tụng dân sự, đối với các vụ việc dân sự mà có đương sự là người chưa thành niên thì Viện Kiểm sát phải tham gia các phiên tòa, phiên họp.
Bộ luật cũng quy định việc xét xử vụ án có tính chất đơn giản theo thủ tục rút gọn với trình tự và thời gian giải quyết vụ án ngắn hơn so với thủ tục giải quyết các vụ án dân sự thông thường nhằm đơn giản hóa thủ tục tố tụng để giải quyết nhanh chóng vụ án, tiết kiệm thời gian, chi phí giải quyết vụ án nhưng vẫn bảo đảm đúng pháp luật.
Bộ luật Tố tụng dân sự (sửa đổi) có tổng số 517 Điều, được bố cục thành 10 Phần, 42 Chương, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2016, trừ một số quy định có liên quan đến quy định của Bộ luật Dân sự có hiệu lực thi hành muộn hơn (1/1/2017) như quy định Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự vì lý do chưa có điều luật để áp dụng, quy định liên quan đến người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi…
Để thi hành Bộ luật Tố tụng dân sự, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 103/2015/QH13, quyết nghị, đối với các tranh chấp, yêu cầu về dân sự, hôn nhân, gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động phát sinh trước ngày 1/1/2017 thì áp dụng thời hiệu tại Điều 159 và 192 của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2004 đã được bổ sung, sửa đổi theo Luật sửa đổi, bổ sung năm 2011.
Giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục rút gọn
Cũng theo Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Tống Anh Hào, Luật Tố tụng hành chính (sửa đổi) có 23 Chương, 372 Điều quy định cụ thể hóa nguyên tắc tranh tụng trong xét xử; thủ tục hỏi, trình bày chứng cứ, tranh luận tại phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm theo hướng công khai, minh bạch, dân chủ để vừa bảo đảm thực hiện đúng, đủ quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm tố tụng của Tòa án, người tham gia tố tụng theo đúng nguyên tắc tranh tụng, vừa bảo đảm phán quyết của Tòa án khách quan, chính xác, đúng pháp luật trên cơ sở xem xét đầy đủ chứng cứ và kết quả tranh tụng.
Để Tòa án thực hiện tốt nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hành chính đúng pháp luật, Luật Tố tụng hành chính (sửa đổi) quy định Tòa án có quyền kiến nghị cơ quan, cá nhân có thẩm quyền xem xét, sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ văn bản quy phạm pháp luật nếu phát hiện văn bản đó có dấu hiệu trái với Hiến pháp, luật, văn bản quy phạm pháp luật của cơ quan nhà nước cấp trên theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan để bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân.
Cơ quan, cá nhân có thẩm quyền có trách nhiệm trả lời Tòa án kết quả xử lý văn bản quy phạm pháp luật bị kiến nghị theo quy định của pháp luật làm cơ sở để Tòa án giải quyết vụ án (Điều 6).
Luật bổ sung quy định mới về giải quyết vụ án hành chính theo thủ tục rút gọn để cụ thể hóa quy định của Hiến pháp 2013, bảo đảm giải quyết nhanh, gọn, kịp thời những vụ án đơn giản, chứng cứ đã rõ ràng, tránh việc giải quyết vụ án bị kéo dài, gây tốn kém thời gian, công sức, chi phí của đương sự và của Tòa án trong việc giải quyết vụ án. Luật cũng quy định về thủ tục giải quyết vụ án hành chính có yếu tố nước ngoài, thẩm quyền của từng cấp Tòa án, thẩm quyền của Hội đồng xét xử giám đốc thẩm, thi hành án hành chính; án phí, lệ phí và chi phí tố tụng khác.
Quốc hội cũng đã thông qua Nghị quyết về việc thi hành Luật Tố tụng hành chính (sửa đổi). Luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2016, trừ các quy định có liên quan đến người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi; liên quan đến pháp nhân là người đại diện, người giám hộ; quy định liên quan đến hộ gia đình, tổ hợp tác, tổ chức không có tư cách pháp nhân theo quy định của Bộ luật Dân sự năm 2015 thì có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2017.
Cá nhân được chuyển đổi giới tính
Để bảo đảm sự đồng bộ, thống nhất và ổn định trong hệ thống pháp luật dân sự, Bộ luật Dân sự được quy định là luật chung điều chỉnh các quan hệ được hình thành trên cơ sở bình đẳng, tự do ý chí, độc lập về tài sản và tự chịu trách nhiệm - Thứ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long cho biết tại buổi họp báo.
689 Điều của Bộ luật được bố cục thành 6 Phần, 27 Chương, sửa đổi, bổ sung nhiều quy định của Bộ luật Dân sự năm 2005 để cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013. Trong đó, quy định Tòa án không được từ chối giải quyết vụ việc dân sự với lý do chưa có điều luật để áp dụng. Tòa án chỉ được áp dụng thời hiệu khi giải quyết vụ việc dân sự trong trường hợp một bên hoặc các bên quan hệ dân sự có yêu cầu.
Bộ luật hoàn thiện các chế định về năng lực hành vi dân sự, giám hộ và đại diện để tạo cơ chế pháp lý bảo vệ tốt hơn quyền dân sự của người chưa thành niên, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi, người mất năng lực hành vi dân sự, giúp họ được bình đẳng với chủ thể khác trong quan hệ dân sự.
Bộ luật cũng ghi nhận cá nhân được chuyển đổi giới tính theo quy định của Luật, hoàn thiện các chế định về chủ thể quan hệ pháp luật dân sự, tài sản và quyền sở hữu, nghĩa vụ và hợp đồng, pháp luật áp dụng đối với quan hệ dân sự có yếu tố nước ngoài để góp phần thể chế hóa các nghị quyết của Đảng, Hiến pháp năm 2013. Bộ luật Dân sự có hiệu lực thi hành từ ngày 1/1/2017.
Bãi bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội phạm
Được xác định sửa đổi cơ bản và toàn diện, trong tổng số 426 Điều của 26 Chương, Bộ luật Hình sự năm 2015 có 72 điều mới được bổ sung, 362 điều được sửa đổi, 17 điều giữ nguyên và 7 điều bãi bỏ so với luật hiện hành.
Theo Thứ trưởng Lê Thành Long, điểm mới cơ bản của Bộ luật này là bổ sung quy định về trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại phạm các tội trong lĩnh vực kinh tế, môi trường; bãi bỏ hình phạt tử hình đối với một số tội phạm đồng thời mở rộng đối tượng không bị áp dụng hình phạt tử hình và không thi hành án tử hình.
Nhằm tăng cường tính minh bạch, qua đó nâng cao hiệu quả việc phòng ngừa tội phạm đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi, Bộ luật quy định rõ hơn trách nhiệm hình sự người chưa thành niên từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi. Những nội dung sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế trong thực tiễn, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình mới.
Bộ luật có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2016. Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 109/2015/QH13 về việc thi hành Bộ luật Hình sự, trong đó xác định rõ trách nhiệm của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chính phủ, Tòa án nhân dân tối cao, Viện Kiểm sát Nhân dân tối cao trong phạm vi chức năng, nhiệm vụ quyền hạn của mình phối hợp tổ chức triển khai thi hành Bộ luật Hình sự năm 2015.
Bảo đảm tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ
Theo Trung tướng Nguyễn Ngọc Anh, Cục trưởng Cục pháp chế và cải cách hành chính - Bộ Công an, Luật thi hành tạm giữ, tạm giam được xây dựng, ban hành nhằm tháo gỡ những khó khăn, hạn chế, bất cập, bảo đảm hiệu quả công tác quản lý giam giữ phục vụ có hiệu quả cho công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án, đồng thời bảo đảm tốt hơn quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tạm giữ, người bị tạm giam, phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, cải cách hành chính trong tình hình mới.
Với 11 Chương, 73 Điều, Luật quy định cụ thể về hệ thống tổ chức, nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam; chế độ quản lý giam giữ; chế độ của người bị tạm giữ, tạm giam; người bị kết án tử hình đang bị tạm giam. Luật cũng quy định việc kiểm sát quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam; khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong quản lý, thi hành tạm giữ, tạm giam…
Luật có hiệu lực thi hành ngày 1/7/2016.
Không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội
Tại họp báo, Trung tướng Nguyễn Ngọc Anh cũng cho biết một số nét cơ bản của Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự.
Theo đó, Luật được xây dựng trên cơ sở quan điểm phù hợp với Hiến pháp, sự đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật; ghi nhận, tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân trong hoạt động điều tra hình sự; bảo đảm trong hoạt động điều tra hình sự, sự chỉ đạo, chỉ huy tập trung thống nhất, hiệu lực, hiệu quả; phân công, phân cấp rành mạch và được kiểm soát chặt chẽ; điều tra nhanh chóng, kịp thời, chính xác, khách quan, toàn diện, đầy đủ, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội. Luật có 10 Chương, 73 Điều, có hiệu lực thi hành từ ngày 1/7/2016.
Từ ngày 1/1/2016, thực hiện chế định Thừa phát lại trong phạm vi cả nước
Trên cơ sở kết quả thí điểm và Báo cáo tổng kết của Chính phủ, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết số 107/2015/QH13 về thực hiện thừa phát lại. Theo đó, chấm dứt việc thí điểm và cho thực hiện chế định Thừa phát lại trong phạm vi cả nước, kể từ ngày 1/1/2016.
Quốc hội giao Chính phủ căn cứ tình hình thực tế ở địa phương, tổ chức thực hiện chế định này trong phạm vi hành nghề theo quy định hiện hành, có sự sửa đổi, bổ sung cần thiết để khắc phục những tồn tại, hạn chế trong hoạt động Thừa phát lại.
Nghị quyết đã chính thức cho ra đời một nghề mới trong thị trường dịch vụ pháp lý, tạo thêm một công cụ pháp lý để người dân tự bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của mình khi tham gia các giao dịch dân sự, kinh tế và trong quá trình tố tụng - Thứ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long nói./.
