(Nguồn: al-monitor.com) Theo Trang mạng washingtonpost.com, trong hơn một năm qua, các nước châu Âu đã giữ cân bằng giữa Washington và Tehran khi tìm cách duy trì thỏa thuận hạt nhân Iran, dưới sức ép từ cả hai phía và cố gắng tránh chọc tức bất cứ bên nào.
Nhưng vài ngày tới có thể là quyết định khi châu Âu đang cố gắng một cách tuyệt vọng để duy trì thỏa thuận hạt nhân trong khi Iran ngày càng có các động thái vi phạm.
Sau khi Iran hôm 8/7 thông báo rằng họ đã vượt cấp độ làm giàu urani cho phép theo thỏa thuận hạt nhân ký năm 2015 - lần thứ hai vi phạm thỏa thuận chỉ trong một tuần - các nhà ngoại giao châu Âu đã tự gia hạn thêm một tuần nữa để kêu gọi Tehran trở lại tuân thủ thỏa thuận này.
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người đã dành hơn một giờ để điện đàm với Tổng thống Iran Hassan Rouhani hôm 6/7, đã cử cố vấn ngoại giao hàng đầu của mình tới Tehran để tiếp tục đàm phán.
[Tổng thống Rouhani: Iran không mong muốn chiến tranh với Mỹ]
Hành động có nguy cơ gây thiệt hại của châu Âu có thể sớm chấm dứt Pháp, Anh và Đức coi việc vượt cấp độ làm giàu urani là "ranh giới đỏ" sẽ khiến họ có ít mục tiêu lựa chọn thay thế để bắt đầu quá trình tái áp đặt các biện pháp trừng phạt và chấm dứt thỏa thuận hạt nhân.
Việc xua đuổi các thanh sát viên quốc tế hay việc lắp đặt thêm các máy ly tâm cũng sẽ là tác nhân dẫn đến các lệnh trừng phạt, các nhà ngoại giao cho biết.
Các nước châu Âu - vốn đã bị Tổng thống Trump liên tục lên án trong nhiều năm qua về mức ngân sách dành cho quốc phòng quá thấp - cũng lo ngại rằng Mỹ có thể tấn công mạnh mẽ các công ty đa quốc gia của châu Âu hoặc trả đũa nếu họ tiếp tục làm ăn với Iran.
Nhưng châu Âu vẫn giận chính quyền Trump vì đã đơn phương rút khỏi thỏa thuận hồi năm ngoái. Họ không có hứng thú để ký các lệnh trừng phạt mới, mặc dù họ thậm chí còn ít quan tâm đến một Iran sở hữu vũ khí hạt nhân hơn (so với Mỹ).
"Chúng tôi đã kêu gọi Iran không thực hiện thêm các biện pháp có thể làm suy yếu thỏa thuận hạt nhân," phát ngôn viên của Liên minh châu Âu (EU) Maja Kocijancic cho biết hôm 8/7. "Hiện tại, chúng tôi rất mong muốn Iran dừng lại và đảo ngược mọi hoạt động không phù hợp với các cam kết đã đưa ra."
Châu Âu đang chạy đua với thời gian để cứu vãn thỏa thuận hạt nhân Iran, có tên gọi chính thức là Kế hoạch hành động toàn diện chung (JCPOA).
Ellie Geranmayeh, một chuyên gia về chương trình phát triển hạt nhân của Iran thuộc Hội đồng Đối ngoại châu Âu - một tổ chức tư vấn cấp cao có trụ sở ở London (Anh) cho biết: "Châu Âu đang cố gắng tìm kiếm một giải pháp an toàn, mềm mỏng nhất có thể, trước khi xảy ra kịch bản tiến thoái lưỡng nan, đó là JCPOA bị sụp đổ và một cuộc tấn công quân sự tiềm tàng của Mỹ hoặc Israel vào Iran."
"Những hành động của Iran từ trước đến nay đã được xử lý và tính toán rất kỹ lưỡng", chuyên gia Geranmayeh nhận định. Theo bà, "sẽ không thực tế nếu châu Âu đột nhiên rút phích cắm." Nhưng đó chính xác là những gì Mỹ thúc giục các đồng minh châu Âu của họ thực hiện.
"Nếu bạn đang làm ăn ở Iran, bạn sẽ không bao giờ biết liệu bạn có đang tạo điều kiện cho thương mại hay khủng bố," Brian Hook, đặc phái viên Mỹ về vấn đề Iran, tuyên bố hồi tháng trước. "Bạn không thể vừa giao dịch với cả Mỹ và Iran. Và mọi người đã chọn Mỹ thay vì Iran vì một số lý do."
Phó tổng thống Pence hôm 8/7 đã nhắc lại rằng Mỹ cam kết duy trì các biện pháp trừng phạt đối với Iran, đồng thời khẳng định chính quyền Trump sẽ "không bao giờ cho phép Iran có được vũ khí hạt nhân."
Không có nhà lãnh đạo châu Âu nào dành nhiều năng lượng cho việc ổn định tình hình Iran như Macron, người đã vận động Trump (không thành công) duy trì thỏa thuận hạt nhân vào mùa Xuân 2018 và cũng là người đối thoại chính của châu Âu hồi cuối tuần qua, khi Tehran báo trước các hành động không tuân thủ thỏa thuận mới nhất của họ.
Trong cuộc điện đàm hôm 6/7 với Rouhani, ông Macron đã cố gắng thuyết phục nhà lãnh đạo Iran rằng cùng với các đồng minh châu Âu, ông vẫn cam kết với thỏa thuận này, Điện Elysee cho biết.
Trong ngắn hạn, con đường ngoại giao đã tạo ra một chút khác biệt. Iran cho biết họ hiện đang làm giàu urani với độ tinh khiết 4,5% - thấp hơn mức 90% cần thiết để chế tạo vũ khí hạt nhân hoặc mức 20% mà một số nhà quan sát lo ngại, nhưng đủ vượt quá mức giới hạn 3,67% để cho thấy thái độ không hài lòng của Iran.
Châu Âu không muốn đối kháng quá mức với Mỹ vì họ phụ thuộc vào Washington để đảm bảo an ninh chống lại Nga và các mối đe dọa khác. Nhưng Anh, Pháp và Đức đã bỏ nhiều tháng nỗ lực vào một công cụ giao dịch phức tạp nhằm che đậy một số phi vụ làm ăn với Iran.
Trước tâm trạng thất vọng của Iran, châu Âu vẫn chưa thực hiện bất cứ giao dịch nào qua công cụ này, được gọi là cơ chế Instex. Và giờ đây các tuyên bố của Iran đã khiến cho việc ra mắt công cụ này trở nên khó khăn hơn về mặt chính trị, vì châu Âu không muốn thưởng công cho động thái xấu của Iran.
Đồng thời, các nhà lãnh đạo châu Âu không vội vàng kích hoạt điều khoản giải quyết tranh chấp trong thỏa thuận hạt nhân mà cuối cùng có thể dẫn đến các lệnh trừng phạt. Họ tuyên bố thực tế là Iran tiếp tục tuân thủ thỏa thuận trong hơn một năm sau khi Mỹ rút lui ra là một dấu hiệu cho thấy vẫn có thể có cách để cứu vãn thỏa thuận đó.
Điều đó có thể thay đổi nếu Iran chấm dứt thỏa thuận này. Sau đó, châu Âu tuyên bố, họ sẽ có ít sự lựa chọn ngoài việc áp đặt các biện pháp trừng phạt, phối hợp với Mỹ trừng phạt Iran dù không mấy vui vẻ.
Nếu châu Âu chính thức "gắn mác" vi phạm thỏa thuận cho Iran, họ sẽ có khoảng một tháng để đàm phán thêm trước khi có bất cứ lệnh trừng phạt quan trọng nào có thể được áp dụng. "Thực tế là chúng tôi đã hy vọng rằng bằng cách đóng vai trò trung gian, chúng tôi sẽ tác động lên Iran và thúc đẩy họ hành động hợp lý nhất có thể trong bối cảnh hiện nay, Dominique Moïsi, người đã tư vấn chính sách đối ngoại cho chiến dịch của Macron và hiện là thành viên cấp cao của Học viện Montaigne có trụ sở ở Paris. "Và Iran đã đi theo một hướng khác, do những phần tử cực đoan nhất ở Iran trở nên mạnh hơn nhờ chính sách của Donald Trump. Theo một cách nào đó, nguy cơ chiến tranh đang gia tăng và khả năng ngăn chặn nó đang hoàn toàn biến mất."
"Không có lựa chọn thay thế rõ ràng nào," ông Moïsi nói. "Đó là một giải pháp không có hiệu quả, nhưng liệu có cách khác hay không?"./.
