Ở miền đá khô khát, miên man bất tận đó, cuộc sống khắc nghiệt như ở một hành tinh chết xa xôi, nhưng cũng vì thế mà vẻ đẹp của những rừng hoa đá, rừng thú đá, hoang mạc đá, các hẻm vực đệ nhất hùng quan...của nó trở nên quyến rũ lạ thường. Và, dù có được công nhận là Công viên địa chất toàn cầu hay không, dù người sống trên đá chết vùi trong đá có làm giàu được nhờ đá hữu tình kia không, thì ta vẫn phải công nhận rằng: đá, với vẻ gợi cảm mê hồn của mình, đang phô diễn một vũ điệu tạ ơn đất trời đã sinh ra...đá.
Ai bảo rằng những rừng hoa đá không tỏa sắc hương? Ai bảo đá vô tri không biết kiêu hãnh đi thẳng đến bản nghị sự của UNESCO tận bên Paris để đòi nhân loại tiến bộ xưng tụng mình là báu vật của thế gian?
Đó là chuyện của miền đá rộng gần 600km2 ở tỉnh Hà Giang.
Miền đất nghèo khó và quật cường bậc nhất
Có rất nhiều cái kỷ lục ở một sự kiện: trên bàn vinh danh di sản địa chất của UNESCO, hiện nay, đang có đề án Công viên địa chất toàn cầu - Cao nguyên đá Đồng Văn - Việt Nam. Với diện tích gần 600km2, miền đá thuộc 4 huyện Yên Minh, Quản Bạ, Đồng Văn, Mèo Vạc của Hà Giang là cao nguyên cao nhất Việt Nam. Đó cũng là nơi duy nhất của Việt Nam được nể vị, xưng tôn là: "cao nguyên đá". Một miền đá ngút ngàn, chất ngất, rợn ngợp, đẹp sởn gai ốc. Chỉ cần một cú đi bổ dọc qua cao nguyên đó, bạn đã tiêu tốn mất 200km đường đèo dốc vừa kinh khủng hãi hùng, vừa ngoạn mục nhất Việt Nam.
Cách nay 50 năm, để mở được con đường Hạnh Phúc xuyên qua miền đá liên tu bất tận kia, tuổi trẻ Việt Nam lại có thêm một loạt các kỷ lục: đó là con đường tiêu tốn nhiều ngày lao động thủ công nhất trong lịch sử làm đường Việt Nam (2,2 triệu ngày - nếu chỉ một người khoét núi mở đèo, thì phải hơn 6.000 năm mới xong); đường vượt đèo Mã Pí Lèng (đỉnh của cao nguyên đá, hơn 2.000m so với mực nước biển) những người thợ phải treo mình trên vách đá suốt 11 tháng ròng rã với không ít hy sinh (chuyện chưa từng có này đã được nhà văn Nguyên Ngọc gọi là xây Kim Tự Tháp ở Việt Nam, đã được một số trường đại học, cao đẳng cho vào giáo trình dạy cho sinh viên, đã được khắc vào bia đá dựng trên đỉnh dốc Mã).
Với 250.000 dân đang sinh sống, thuộc 17 dân tộc thiểu số còn quá nhiều khó khăn hiện nay, cao nguyên đá Đồng Văn còn giữ ngôi "quán quân": là miền đất nghèo khó và quật cường bậc nhất Việt Nam. Có một "nền văn minh" đẽo đá dựng tường, dựng nhà, xây mồ bằng đá; vốc từng vốc đất nhểu vào các trận địa đá mênh mông để gieo từng hạt ngô răng ngựa. Ở đây cũng chứng kiến các cuộc trường chinh đẫm máu của người Pháp qua các "cửa ải đá" một người cố thủ có sức địch đủ thiên binh vạn mã hòng đạt đất và chiếm vùng đất này - đó là những trang sử miệt rừng vô cùng ám ảnh.
Ai cũng biết, tất cả những điều đó, chung quy đều bởi vì sự dữ dằn, kỳ vĩ, độc nhất vô nhị của cao nguyên đá Đồng Văn mà ra.
Lắng nghe tiếng nói của đá
Bạn muốn trò chuyện với tạo hóa, muốn biết sự trồi lên thụt xuống, sự vỡ òa, đứt gãy và bóp nắn tài tình của Bà Bụt đã nặn ra bề mặt Trái Đất này không? Xin hãy lên với "công viên địa chất toàn cầu - cao nguyên đá Đồng Văn".
Tôi lên Đồng Văn, Mèo Vạc đến thuộc lòng từng khúc cua, từng mỏm núi ven đường. Lần nào bị đá dụ dỗ lên với mây gió Đồng Văn, Mèo Vạc, tôi cũng tự hỏi: bằng sự tài hoa và những ngụ ý nào, mà ông trời đã ban cho muôn đời dân Việt ta một thắng cảnh, kỳ quan lạ lùng đến thế. Có phải 600 triệu năm qua, các hoang mạc đá, tưởng thành đá, rừng đá và biển đá nơi này đã tự gọt dũa mình, tự trang điểm để làm chúng ta ngỡ ngàng?
Thắng cảnh Núi Đôi ở Quản Bạ thật sự là một kỳ quan hy hữu của đất trời. Không hiểu, trong vận động tạo sơn, vô tình hay hữu ý, mà thiên nhiên lại tạo ra hai đỉnh núi tròn giống nhau đến thế, và lại giống hai bầu ngực tiên nữ đến vậy.
Hà Giang là xứ sở của rất nhiều cái cổng trời, nhưng có lẽ chỉ có một mình Quản Bạ được ghi danh là "heaven gate" (cổng thiên đường) bằng tiếng Anh hẳn hoi, du khách trong và ngoài nước đến đó, chợt hiểu, ở Tây không có khái niệm trời, trời là thiên đàng, và thế là sự hội nhập đã biến cổng trời dữ dằn từng chứng kiến bao nhiêu tai nạn thảm khốc, bao nhiêu "binh lửa" đau lòng (như nạn đóng cổng trời, xưng vương, làm phản của thế lực xấu năm 1959) thành một cái nơi êm đềm, gợi mở: Thiên đàng! Thơ của ai đó viết: "Đứng trên cổng trời Quản Bạ/ Tưởng mình cưỡi gió ngắm trần gian". Nếu không có cổng trời, không có điểm nhìn cao vời để con đường rải nhựa vút lên, thì dĩ nhiên sẽ không thể có thắng cảnh mơn mở Xuân thì, mơn mởn gợi tình mang tên Vú Cô Tiên Quản Bạ. Bởi, cảnh quan địa mạo đẹp, nó chỉ đẹp, khi người ta có một điểm ngoạn mục để phóng tầm mắt thưởng lãm.
Đá miên man, đá chất ngất, kéo dài hàng trăm cây số thì quả là khốc liệt rồi, nhưng phải đến "hoang mạc đá Sảng Tủng", bạn mới cảm nhận hết sự cằn cỗi, chết chóc của xứ sở "sống trên đá chết vùi trong đá". "Vườn thù đá Lũng Pù" nhấp nhổm hàng nghìn con thú hoặc to hoặc nhỏ, hoặc nhẵn thín trơn mượt như lông hươu nai lúc ở trong rừng giàu, hoặc có khi xù xì gai góc như lũ nhím rừng. Rồi "bãi đá Hải cẩu" ở Vần Chải, "vườn hoa Đá Khâu Vai", "rừng đá Sà Phìn - Lủng Táo", "tháp kim Pả Vi", "rừng măng đá tự nhiên", "rừng đá Phong hóa"...đều là những kỳ quan.
Độc đáo nhất trong số này, có lẽ các vách đá vôi ở Tu Sản với các hẻm vực ven sông Nho Quế ở đoạn chảy qua nóc nhà cao nguyên cao nhất Việt Nam - đỉnh Mã Pi Lèng. Đây là một trong những vách đá vôi vào loại cao nhất thế giới. Đứng ở đây, tôi lại nhớ chữ của nhà văn Nguyên Ngọc khi ông xúc cảm trước Mã Pi Lèng: "Và bây giờ hãy vịn chắc tảng đá bên bờ vực này mà cố nhìn xuống con sông Nho Quế dưới kia. Hàng nghìn thước sâu có thừa. Ngọn núi lớn có lẽ từ hàng triệu năm trước, một hôm nào đó, đột ngột bị một nhát rìu khổng lồ chém đứt làm đôi, nhát chém dữ dội và sắc lẹm quá, cả trái núi đá hàng vạn kilômét khối bị bổ dọc, nứt toác ra, hai bờ thẳng đứng, bên này là Mã Pi Lèng, bên kia là Sam Pun, ở giữa dưới nghìn mét sâu là con sông Nho Quế leo lẻo xanh đến gợn người" (Bút ký "Trở lại Mèo Vạc").
Bà con bản xứ, bao đời nay vẫn đóng cọc trên đỉnh Mã Pi Lèng để bấu víu lúc buộc phải vượt qua, kẻo sợ khi bò qua chín khoanh đèo ven mép vực nghìn mét lồng lộng gió kia, họ sẽ bị...bay xuống sông Nho Quế. Họ gọi đó là Dốc Chín Khoanh, Con Dốc Của Giàng (Trời)./.
Ai bảo rằng những rừng hoa đá không tỏa sắc hương? Ai bảo đá vô tri không biết kiêu hãnh đi thẳng đến bản nghị sự của UNESCO tận bên Paris để đòi nhân loại tiến bộ xưng tụng mình là báu vật của thế gian?
Đó là chuyện của miền đá rộng gần 600km2 ở tỉnh Hà Giang.
Miền đất nghèo khó và quật cường bậc nhất
Có rất nhiều cái kỷ lục ở một sự kiện: trên bàn vinh danh di sản địa chất của UNESCO, hiện nay, đang có đề án Công viên địa chất toàn cầu - Cao nguyên đá Đồng Văn - Việt Nam. Với diện tích gần 600km2, miền đá thuộc 4 huyện Yên Minh, Quản Bạ, Đồng Văn, Mèo Vạc của Hà Giang là cao nguyên cao nhất Việt Nam. Đó cũng là nơi duy nhất của Việt Nam được nể vị, xưng tôn là: "cao nguyên đá". Một miền đá ngút ngàn, chất ngất, rợn ngợp, đẹp sởn gai ốc. Chỉ cần một cú đi bổ dọc qua cao nguyên đó, bạn đã tiêu tốn mất 200km đường đèo dốc vừa kinh khủng hãi hùng, vừa ngoạn mục nhất Việt Nam.
Cách nay 50 năm, để mở được con đường Hạnh Phúc xuyên qua miền đá liên tu bất tận kia, tuổi trẻ Việt Nam lại có thêm một loạt các kỷ lục: đó là con đường tiêu tốn nhiều ngày lao động thủ công nhất trong lịch sử làm đường Việt Nam (2,2 triệu ngày - nếu chỉ một người khoét núi mở đèo, thì phải hơn 6.000 năm mới xong); đường vượt đèo Mã Pí Lèng (đỉnh của cao nguyên đá, hơn 2.000m so với mực nước biển) những người thợ phải treo mình trên vách đá suốt 11 tháng ròng rã với không ít hy sinh (chuyện chưa từng có này đã được nhà văn Nguyên Ngọc gọi là xây Kim Tự Tháp ở Việt Nam, đã được một số trường đại học, cao đẳng cho vào giáo trình dạy cho sinh viên, đã được khắc vào bia đá dựng trên đỉnh dốc Mã).
Với 250.000 dân đang sinh sống, thuộc 17 dân tộc thiểu số còn quá nhiều khó khăn hiện nay, cao nguyên đá Đồng Văn còn giữ ngôi "quán quân": là miền đất nghèo khó và quật cường bậc nhất Việt Nam. Có một "nền văn minh" đẽo đá dựng tường, dựng nhà, xây mồ bằng đá; vốc từng vốc đất nhểu vào các trận địa đá mênh mông để gieo từng hạt ngô răng ngựa. Ở đây cũng chứng kiến các cuộc trường chinh đẫm máu của người Pháp qua các "cửa ải đá" một người cố thủ có sức địch đủ thiên binh vạn mã hòng đạt đất và chiếm vùng đất này - đó là những trang sử miệt rừng vô cùng ám ảnh.
Ai cũng biết, tất cả những điều đó, chung quy đều bởi vì sự dữ dằn, kỳ vĩ, độc nhất vô nhị của cao nguyên đá Đồng Văn mà ra.
Lắng nghe tiếng nói của đá
Bạn muốn trò chuyện với tạo hóa, muốn biết sự trồi lên thụt xuống, sự vỡ òa, đứt gãy và bóp nắn tài tình của Bà Bụt đã nặn ra bề mặt Trái Đất này không? Xin hãy lên với "công viên địa chất toàn cầu - cao nguyên đá Đồng Văn".
Tôi lên Đồng Văn, Mèo Vạc đến thuộc lòng từng khúc cua, từng mỏm núi ven đường. Lần nào bị đá dụ dỗ lên với mây gió Đồng Văn, Mèo Vạc, tôi cũng tự hỏi: bằng sự tài hoa và những ngụ ý nào, mà ông trời đã ban cho muôn đời dân Việt ta một thắng cảnh, kỳ quan lạ lùng đến thế. Có phải 600 triệu năm qua, các hoang mạc đá, tưởng thành đá, rừng đá và biển đá nơi này đã tự gọt dũa mình, tự trang điểm để làm chúng ta ngỡ ngàng?
Thắng cảnh Núi Đôi ở Quản Bạ thật sự là một kỳ quan hy hữu của đất trời. Không hiểu, trong vận động tạo sơn, vô tình hay hữu ý, mà thiên nhiên lại tạo ra hai đỉnh núi tròn giống nhau đến thế, và lại giống hai bầu ngực tiên nữ đến vậy.
Hà Giang là xứ sở của rất nhiều cái cổng trời, nhưng có lẽ chỉ có một mình Quản Bạ được ghi danh là "heaven gate" (cổng thiên đường) bằng tiếng Anh hẳn hoi, du khách trong và ngoài nước đến đó, chợt hiểu, ở Tây không có khái niệm trời, trời là thiên đàng, và thế là sự hội nhập đã biến cổng trời dữ dằn từng chứng kiến bao nhiêu tai nạn thảm khốc, bao nhiêu "binh lửa" đau lòng (như nạn đóng cổng trời, xưng vương, làm phản của thế lực xấu năm 1959) thành một cái nơi êm đềm, gợi mở: Thiên đàng! Thơ của ai đó viết: "Đứng trên cổng trời Quản Bạ/ Tưởng mình cưỡi gió ngắm trần gian". Nếu không có cổng trời, không có điểm nhìn cao vời để con đường rải nhựa vút lên, thì dĩ nhiên sẽ không thể có thắng cảnh mơn mở Xuân thì, mơn mởn gợi tình mang tên Vú Cô Tiên Quản Bạ. Bởi, cảnh quan địa mạo đẹp, nó chỉ đẹp, khi người ta có một điểm ngoạn mục để phóng tầm mắt thưởng lãm.
Đá miên man, đá chất ngất, kéo dài hàng trăm cây số thì quả là khốc liệt rồi, nhưng phải đến "hoang mạc đá Sảng Tủng", bạn mới cảm nhận hết sự cằn cỗi, chết chóc của xứ sở "sống trên đá chết vùi trong đá". "Vườn thù đá Lũng Pù" nhấp nhổm hàng nghìn con thú hoặc to hoặc nhỏ, hoặc nhẵn thín trơn mượt như lông hươu nai lúc ở trong rừng giàu, hoặc có khi xù xì gai góc như lũ nhím rừng. Rồi "bãi đá Hải cẩu" ở Vần Chải, "vườn hoa Đá Khâu Vai", "rừng đá Sà Phìn - Lủng Táo", "tháp kim Pả Vi", "rừng măng đá tự nhiên", "rừng đá Phong hóa"...đều là những kỳ quan.
Độc đáo nhất trong số này, có lẽ các vách đá vôi ở Tu Sản với các hẻm vực ven sông Nho Quế ở đoạn chảy qua nóc nhà cao nguyên cao nhất Việt Nam - đỉnh Mã Pi Lèng. Đây là một trong những vách đá vôi vào loại cao nhất thế giới. Đứng ở đây, tôi lại nhớ chữ của nhà văn Nguyên Ngọc khi ông xúc cảm trước Mã Pi Lèng: "Và bây giờ hãy vịn chắc tảng đá bên bờ vực này mà cố nhìn xuống con sông Nho Quế dưới kia. Hàng nghìn thước sâu có thừa. Ngọn núi lớn có lẽ từ hàng triệu năm trước, một hôm nào đó, đột ngột bị một nhát rìu khổng lồ chém đứt làm đôi, nhát chém dữ dội và sắc lẹm quá, cả trái núi đá hàng vạn kilômét khối bị bổ dọc, nứt toác ra, hai bờ thẳng đứng, bên này là Mã Pi Lèng, bên kia là Sam Pun, ở giữa dưới nghìn mét sâu là con sông Nho Quế leo lẻo xanh đến gợn người" (Bút ký "Trở lại Mèo Vạc").
Bà con bản xứ, bao đời nay vẫn đóng cọc trên đỉnh Mã Pi Lèng để bấu víu lúc buộc phải vượt qua, kẻo sợ khi bò qua chín khoanh đèo ven mép vực nghìn mét lồng lộng gió kia, họ sẽ bị...bay xuống sông Nho Quế. Họ gọi đó là Dốc Chín Khoanh, Con Dốc Của Giàng (Trời)./.
(TT&VH/Vietnam+)
