Tại Diễn đàn các quốc gia nhỏ năm 2019 (FSS) ở New York hôm 25/9 vừa qua, Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long đã nêu những điểm mạnh và điểm yếu của các quốc gia nhỏ.
Một số quốc gia nhỏ có xu hướng lấy sự nhỏ bé của mình ra để làm quân bài mặc cả, khiến cho bản thân họ trở nên yếu đuối, dễ tổn thương hoặc hiền lành. Tuy nhiên, những hạn chế mà các quốc gia nhỏ phải đối mặt là cố hữu, chẳng hạn như các thách thức về an ninh lãnh thổ, phụ thuộc tài nguyên thiên nhiên, kinh tế…
Các mối đe dọa an ninh gia tăng do sự trỗi dậy của các quốc gia láng giềng muốn làm bá chủ.
Ví dụ, Nepal bị mắc kẹt giữa hai nước láng giềng thù địch nhau là Ấn Độ và Trung Quốc.
Các vấn đề an ninh phi truyền thống như biến đổi khí hậu và những tiến bộ công nghệ cũng là ví dụ cho những thách thức sắp tới mà các quốc gia nhỏ phải đối mặt và họ có thể phải điều chỉnh chiến lược để vượt qua những con sóng trong năm 2020.
Những thách thức phía trước
Lịch sử đang tái hiện chính nó khi các nước lớn đang hoạt động bình thường (theo quan điểm của những người theo chủ nghĩa hiện thực), với một nước Mỹ hiếu chiến và một nước Trung Quốc đang trỗi dậy.
Không giống như hệ thống lưỡng cực của thời Chiến tranh lạnh nơi có một hệ thống tư tưởng thay thế, không có kết quả rõ ràng nào có thể xảy ra đối với cuộc cạnh tranh nước lớn, ngoại trừ sự bất mãn với trật tự hiện tại.
Ở mức độ lớn hơn, thời đại kỹ thuật số mở ra cũng khiến cả Mỹ và Trung Quốc gặp rất nhiều vấn đề an ninh phức tạp.
Căng thẳng đã nảy sinh không chỉ ở lĩnh vực quân sự truyền thống mà giờ đây còn phát triển thành một cuộc chiến tranh lạnh về công nghệ.
Cuộc triệt phá Huawei, đặc biệt là sự tham gia của công ty này trong việc tung ra mạng di động 5G thế hệ tiếp theo trên toàn cầu, đã tiết lộ rằng vấn đề giữa cả hai cường quốc Mỹ-Trung không đơn giản là về kinh tế.
Thời đại kỹ thuật số tạo ra một môi trường thông tin mới và tăng tốc độ tương tác mà các quốc gia nhỏ hơn phải vật lộn, đặc biệt là với các nguồn lực ngoại giao hạn chế.
Nếu so sánh thì cuộc Chiến tranh lạnh tương đối dễ phân tích hơn.
Trong kỷ nguyên số này, có hàng tấn dữ liệu có sẵn mỗi giây.
Các mối lo ngại mới về an ninh kỹ thuật số chẳng hạn như “Deepfakes” ngày càng gây nguy hiểm cho các hoạt động chính trị trong nước và các vấn đề quốc tế.
“Deepfakes” có thể được sử dụng để kích động bạo lực hoặc dẫn đến hiểu lầm giữa những người khổng lồ mạnh mẽ. Khả năng xảy ra những trường hợp như vậy là rất cao, vì Tổng thống Mỹ Donald Trump nổi tiếng với việc thực hiện “ngoại giao Twitter."
Môi trường thông tin mới đã làm tăng sự lo lắng của các quốc gia nơi có nguy cơ đọc, nghe, nhìn thấy thông tin sai lệch. Các quốc gia nhỏ đang ngày càng có ít cơ hội hơn để điều chỉnh.
Chiến lược của các quốc gia nhỏ nằm ở đâu?
Các quốc gia có thể yếu về mặt quân sự nhưng mạnh về kinh tế để chuyển sức mạnh kinh tế thành quyền lực chính trị?
Trong "Báo cáo Cạnh tranh Toàn cầu năm 2019" của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, Singapore được xếp là nền kinh tế cạnh tranh nhất thế giới, vượt qua Mỹ. Tương tự, các quốc gia như Thụy Sĩ và Đan Mạch nằm trong số 10 nước hàng đầu.
Về mặt truyền thống, các quốc gia nhỏ được coi là “chậm trễ” so với các đối tác lớn hơn.
Điều này có thể không đúng trong những năm gần đây.
Ở các quốc gia nhỏ, việc theo dõi và dự báo quỹ đạo phát triển sẽ dễ dàng hơn nhiều do sự nhỏ bé và nhanh nhạy của họ.
“Chủ nghĩa thực dụng chiến lược” đã được các quốc gia nhỏ như Singapore, Malta và Phần Lan áp dụng một cách nhất quán.
Tuy nhiên, thách thức mới nổi là kinh tế quốc tế đang phát triển thành cuộc chiến thương mại- kinh tế địa chính trị giữa Trung Quốc và Mỹ.
Các quốc gia nhỏ phụ thuộc rất nhiều vào xuất khẩu và nhập khẩu. Năm 2018, tổng số hàng hóa xuất khẩu của Singapore chiếm 72,8% tổng sản phẩm quốc nội (GDP).
Điều tương tự cũng xảy ra với các quốc gia Caribbean như Belize và Barbados.
Các nền kinh tế có quy mô nhỏ và sự phụ thuộc vào xuất nhập khẩu khiến các quốc gia nhỏ có nguy cơ gặp những cú sốc thương mại.
Người ta dự báo rằng Singapore sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất từ cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung vào năm 2020.
Hơn nữa, các quốc gia nhỏ có nguy cơ bị kéo vào cuộc cạnh tranh đang diễn ra. Ví dụ, Singapore đã được thêm vào danh sách “theo dõi các nước thao túng tiền tệ” của Mỹ, dù thực chất nhắm mục tiêu vào Trung Quốc.
Chiến lược thị trường ngách: Các quốc gia nhỏ như các “doanh nhân bình thường”
Do môi trường địa chính trị thay đổi, các quốc gia nhỏ đang ngày càng đầu tư vào chiến lược thị trường ngách, tăng cường sức mạnh mềm để cải thiện uy tín chính sách đối ngoại và khả năng của họ như là một “doanh nhân bình thường."
Thụy Sĩ đứng đầu trong Chỉ số khả năng phục hồi toàn cầu 2019. Na Uy thường được biết đến là “thủ đô quốc tế vì hòa bình."
Giống như cách các quốc gia nhỏ hơn ở Scandinavia là những nhà xuất khẩu hòa bình và văn hóa, Singapore được coi là một lựa chọn cho giáo dục và nền kinh tế ổn định.
Với những sự kiện gần đây được thêm vào danh sách, Singapore ngày càng được coi là một nơi lý tưởng cho các cuộc họp mang tính bước ngoặt, một nhà môi giới trung thực hoặc người làm trung gian hòa giải.
Sự tập trung của các quốc gia nhỏ vào việc tăng cường sự hiện diện quốc tế của họ đã tiến bộ nhanh hơn trong các lĩnh vực kỹ thuật số.
Singapore, Đan Mạch và Phần Lan được xếp hạng trong số 10 nước hàng đầu cho Chỉ số sẵn sàng AI của Chính phủ (AI là trí tuệ nhân tạo) năm 2019.
Các nước lớn hơn như Ấn Độ và Trung Quốc lần lượt xếp thứ 17 và 20.
[ Thế khó của các quốc gia vừa và nhỏ xung quanh mối quan hệ Mỹ-Trung ]
Các quốc gia nhỏ được xác định đổi mới nhanh và tốt hơn các nước lớn. Do là quốc gia nhỏ, Đan Mạch tăng tốc triển khai công nghệ mới một cách nhanh chóng và dễ dàng.
Sự phát triển trong Chiến lược tăng trưởng kỹ thuật số của Đan Mạch từ giai đoạn đề xuất cho đến khi kết thúc và hoàn thành chỉ mất chưa đầy hai năm, một kế hoạch sẽ mất nhiều thời gian hơn đối với cơ quan hành chính của các nước lớn.
Những "con voi" trong lĩnh vực kỹ thuật số
Phương tiện truyền thông đã tập trung rất nhiều vào cuộc chiến AI giữa Mỹ và Trung Quốc và những nỗ lực liên tục của Trump trong việc ngăn chặn Trung Quốc thống trị công nghệ.
Tuy nhiên, những cường quốc này không phải là những con voi duy nhất trong lĩnh vực kỹ thuật số.
Các quốc gia nhỏ tiến bộ hơn trong phát triển ngành công nghiệp AI công và tư nhân.
Trung Quốc nên hướng tới các quốc gia nhỏ và điều chỉnh một số chính sách quốc gia của họ để quản lý và thúc đẩy giấc mơ thống trị lĩnh vực AI vào năm 2030.
Mỹ không có chính sách AI tầm cỡ quốc gia. Đầu tư và thành tựu về AI ở Mỹ chủ yếu được thúc đẩy bởi các công ty tư nhân như Google và Apple.
Mỹ có thể khai thác chuyên môn của các quốc gia nhỏ tiên tiến trong việc quản lý các mối đe dọa an ninh mạng bên cạnh việc hình thành các liên minh an ninh mạng.
Điều đó nói lên rằng các quốc gia nhỏ vẫn phải đối mặt với những thách thức riêng của họ.
Hơn nữa, mối đe dọa quân sự hóa chính sách đối ngoại vẫn tồn tại.
Chi tiêu quốc phòng ở Trung Quốc, Mỹ và các nước khác tiếp tục tăng.
Rất khó có khả năng Trung Quốc sẽ chuyển sang chế độ dân chủ.
Liệu Mỹ sau này có hài lòng với sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc?
Không có mục tiêu cuối cùng trong tầm nhìn, những quốc gia nhỏ này vẫn sẽ phải đối mặt với một hành trình gian khổ tìm kiếm một nơi trú ẩn an toàn giữa “những con voi đang hoành hành dữ dội”./.