Công nhân khuân vác dỡ những bao gạo từ xe tải tại một khu chợ cổ ở thủ đô Phnom Penh. (Nguồn: THX/TTXVN) Nhiều quốc gia lệ thuộc vào gạo nhập khẩu phàn nàn rằng giá gạo quốc tế quá cao, nhưng tại một số nước, giá gạo trong nước có xu hướng cao hơn khá nhiều so với giá gạo quốc tế. Chẳng hạn như trường hợp ở Ghana, nơi gạo nhập khẩu chịu mức thuế 20% cộng thêm 17,5% thuế nữa (gồm VAT và các lệ phí khác).
Thực tế, giá gạo nhập khẩu có thể thay đổi và khác nhau đáng kể, ngay cả trong số các nước là láng giềng của nhau.
Theo Tổ chức Nông Lương Liên hợp quốc (FAO), sự chênh lệch về giá thể hiện khá rõ tại khu vực Tây Phi, khi giá bán lẻ đối với mỗi kilôgram gạo ở Senegal vào khoảng 0,94 USD (bao gồm 11% thuế), trong khi tại Togo là 1,15 USD/kg và ở nước láng giềng Ghana vào khoảng 1,67 USD/kg.
Mức thuế suất của các nước thường dao động và có thể trở thành yếu tố tiêu cực, nếu được thay thế bằng hình thức trợ giá nhập khẩu.
Rất nhiều nước đã áp dụng biện pháp đó trong năm 2008, khi giá gạo thế giới tăng gấp 3 lần trong vòng một năm.
Các nước này lại tái áp thuế đối với mặt hàng thóc gạo sau khi giá gạo thế giới giảm xuống thấp. Tuy nhiên, nếu đây là ý định của các nước này nhằm giữ giá gạo ở mức thấp, vậy tại sao họ lại áp thuế lên gạo ngay lập tức sau cuộc khủng hoảng?
Bảo hộ giá trong nước dường như là câu trả lời rõ ràng nhất. Song cũng nên nhớ rằng các nước nhập khẩu gạo thường là những quốc gia rất nghèo và thuế quan chiếm một phần đáng kể nguồn thu của chính phủ.
Tuy nhiên, một yếu tố thậm chí còn quan trọng hơn việc tạo ra nguồn thu cho ngân sách là thuế suất có thể được các chính phủ sử dụng như một công cụ chính trị nhằm giúp ổn định giá cả trong nước.
Khi giá gạo thế giới ở mức thấp như mức giá của những năm 1990 và đầu những năm 2000, thuế nhập khẩu có thể được chỉnh lên cao hơn để làm "vui lòng" ngành lúa gạo trong nước, cũng như tạo ra nguồn thu từ thuế.
Còn khi giá gạo quốc tế đang cao thỉ mức thuế quan có thể được hạ xuống thấp hơn hay được thay thế bằng một hình thái trợ giá, nếu như giá trong nước cao làm gia tăng bất ổn chính trị hoặc xã hội.
Vì vậy, thuế giúp cho chính phủ có nhiều “lực bẩy” trong việc ấn định giá trong nước và có thể được sử dụng cho các mục đích chính trị. Ví như Indonesia đang chuẩn bị cho cuộc bầu cử quốc gia và việc giữ giá gạo ổn định chắn chắn sẽ là mục tiêu trọng tâm đối với chính phủ đương nhiệm./.
