Đài RFI nhận định Trung Quốc ngày càng thể hiện rõ sức mạnh trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, đối ngoại, văn hóa và quân sự.
Theo phân tích của chuyên gia Tanguy Struye de Swielande, Giáo sư trường Đại học Công giáo Louvain trên tạp chí Diplomatie (Đối ngoại) số ra tháng 6-7/2018, cùng với ba chiến thuật "Tianxia, Salami và Push and Pull" trong chiến lược con bạch tuộc, Bắc Kinh đang dồn nhiều cường quốc đối thủ vào thế bị động, gây lo ngại cho các nước láng giềng, đồng thời nhắm đến mục tiêu trở thành siêu cường vào năm 2049.
Trong bài diễn văn cuối năm 2017, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã tuyên bố "Trung Quốc muốn hành động với tư cách là nước kiến tạo hòa bình thế giới, góp phần phát triển toàn cầu và bảo vệ trật tự thế giới. Việc xây dựng một cộng đồng có một tương lai chung vì nhân loại, một khái niệm quan trọng cho thời kỳ ngoại giao mới của Trung Quốc, tất phải dựa trên nền tảng hợp tác theo mô hình đôi bên cùng có lợi và biến đổi hành tinh trái đất thành một gia đình thuận thảo."
Tuy nhiên, theo quan sát của giáo sư Tanguy Struye de Swielande, đằng sau những lời lẽ bóng bẩy đó là cả một chiến lược lớn đã được Bắc Kinh xây dựng một cách kỹ lưỡng.
Hơn bao giờ hết, Bắc Kinh hiểu rõ sức mạnh của ngôn từ, và với tài biến hóa của mình, Bắc Kinh đã khiến phương Tây bị mất phương hướng.
Trung Quốc lần lượt đẩy phương Tây cũng như nhiều nước khác vào tình thế như trong một ván cờ vây, mà thoạt nhìn thì những quân cờ được triển khai một cách rời rạc.
Trái lại, mọi việc được thực hiện theo một phương châm tạo dựng "lợi thế tiềm ẩn." Đây chính là điểm khác biệt lớn trong cách lập chiến lược giữa phương Tây và Trung Quốc.
Phương Tây nhất nhất theo một khuôn mẫu định sẵn, đặt sự việc trong mối quan hệ lý thuyết-thực hành nên khó chệch hướng. Ngược lại, Trung Quốc có cách tiếp cận linh hoạt, vạch ra những đường hướng/logic chính khi hoạch định chiến lược.
Trung Quốc không muốn nhìn sự việc theo hai mặt đối lập: tốt/xấu, dân chủ/độc tài... nên họ luôn "rộng đường" hành động, tránh cưỡng ép hay áp đặt và như vậy có thể truy tầm, lựa chọn "lợi thế tiềm ẩn."
[Mỹ thay đổi chiến lược đối với Trung Quốc]
Hơn nữa, giữa phương Tây và Trung Quốc có một sự khác biệt lớn về văn hóa và triết lý. Do đó, nếu phương Tây tìm hiểu chiến lược Trung Quốc một cách khiên cưỡng qua cách nhìn của mình thì sẽ không thấy gì hoặc diễn giải lệch lạc.
Việc "lời nói không đi đôi với hành động" của Trung Quốc cũng giống như bao cường quốc khác luôn mong muốn có được vị thế nước lớn hay siêu cường.
Tuy nhiên, theo chuyên gia người Bỉ, điểm khác biệt đáng chú ý là cho đến thời điểm hiện tại, Trung Quốc đã tỏ ra khôn khéo hơn nhiều cường quốc trong cùng một vị thế.
Chỉ các điểm đó thôi cũng đủ thấy Trung Quốc ngày càng nguy hiểm hơn so với các cường quốc khác.
Ba chiến thuật
Điều này giải thích phần nào thái độ hung hăng của Trung Quốc tại Biển Đông.
Giáo sư Tanguy Struye de Swielande nhắc lại mục tiêu 2049 - tức đạt vị thế cường quốc hàng đầu là ưu tiên đối với Trung Quốc. Tuy nhiên, phương thức để đạt mục tiêu này đang chia rẽ nội bộ Trung Quốc theo hai luồng ý kiến.
Một bên muốn tiếp tục "ẩn mình," cho rằng thời cơ hành động với tư cách là một đại cường/hoặc lãnh đạo thế giới chưa tới. Bên kia muốn chứng tỏ rằng Trung Quốc đang trở lại thành cường quốc, và muốn được công nhận có một vị thế cường quốc.
Tuy nhiên, Trung Quốc của Tập Cận Bình dường như đi đang theo hướng trung dung.
Đối với các nước láng giềng, trong đó có vùng Biển Đông, quan điểm của Bắc Kinh ngày càng rõ nét, cho rằng khu vực này phải được hội nhập vào các lợi ích trọng tâm của Trung Quốc.
Các chính sách thực hiện từ 6 năm qua đã xác nhận chính sách này và Bắc Kinh gần như đã truy tầm thành công "lợi thế tiềm ẩn," tận dụng được việc thiếu phản ứng nghiêm túc từ phía các cường quốc khu vực đối với chính sách xây dựng và quân sự hóa các đảo nhân tạo.
Vượt lên trên các lợi ích trọng tâm này, bất kể là ở cấp độ khu vực hay toàn cầu, chính sách của Trung Quốc chủ yếu vẫn tự cho mình như là một giải pháp thay thế cho trật tự tự do phương Tây vốn được Bắc Kinh đánh giá là "đang suy tàn."
Ở đây, một lần nữa, Trung Quốc sẽ tận dụng "thời thế" để di chuyển các quân cờ của mình hơn là khẳng định vai trò và vị thế cường quốc của mình.
Vẫn theo chuyên gia Swielande, dù rằng các mục tiêu khu vực (bao gồm thành lập một Tianxia 2.01, tức là “châu Á cho người châu Á” và mục tiêu toàn cầu (các con đường tơ lụa mới) đều rất rõ ràng, Trung Quốc không có ý định thúc ép mọi việc, chấp nhận đầu tư và chờ đợi lâu dài để có được các thời cơ thuận lợi.
Giáo sư Swielande nhận xét: "Trung Quốc có một mối liên hệ với thời gian khác xa phương Tây. Không những nước này có khả năng nhìn xa trong dài hạn (2049) mà còn có thể đầu tư về lâu dài: ‘Thời điểm hiện tại’ được xem như là một sự đầu tư. Như giải thích của François Julien, đó là sự thu hồi vốn đầu tư dài hạn thông qua bước khởi đầu của một tiến trình. Phương Tây có xu hướng đi theo chiều ngược lại, thích sự thu hồi vốn nhanh (ví dụ như phần đông các chính sách kinh tế và môi trường được tiến hành dưới thời chính quyền Donald Trump được cho là đi theo xu hướng này)."
"Con bạch tuộc" khôn ngoan
Trước sự linh hoạt, khôn khéo trong cách thực hiện các chính sách của Trung Quốc, giáo sư Tanguy Struye de Swielande đã không ngần ngại ví chiến lược lớn của Bắc Kinh với hình ảnh "con bạch tuộc" - một loài sinh vật biển được cho là thông minh và khôn khéo.
Ông Swielande nhận định: “Vì không có khung xương, nên bạch tuộc dễ dàng thay hình đổi dạng, sự linh hoạt này chính là nét đặc trưng của các chính sách do Trung Quốc tiến hành tại Biển Đông chẳng hạn, nơi mà nước này áp dụng chính sách vừa trừng phạt vừa ban thưởng. Một kiểu chiến thuật được gọi là ‘Salami2’ và ‘Push and Pull3.’
Bạch tuộc còn được biết đến có tài "trá hình," cho phép nó không bị nhận dạng. Điều đó cũng nhắc chúng ta nhớ đến chính sách do Trung Quốc thi hành trên trường quốc tế thông qua sức mạnh ngôn từ, cho phép nhấn mạnh đến sự ‘hài hòa, chuẩn mực, ý định không muốn xem xét lại vấn đề trật tự thế giới.’
Với hình ảnh con bạch tuộc, Trung Quốc còn được biết đến khả năng bắt chước bằng cách "tự thích nghi."
Điều đó được thực hiện bằng cách sao chép trên các phương diện, chẳng hạn như quốc phòng (máy bay chiến đấu, tàu chiến, thiết bị bay không người lái), kinh tế (tàu siêu tốc, xe ôtô), ngay cả đến các định chế như Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng châu Á (AIIB).
Những sao chép này đôi khi thành công đến mức trở thành đối thủ cạnh tranh với bản gốc.
Mặt khác, giống như con bạch tuộc, Trung Quốc cũng cách tân và sáng tạo. Cùng với những chiếc vòi giác mút mạnh, bạch tuộc có thể bắt mồi trước khi phun nọc độc vào chúng.
Đó cũng chính là những gì Trung Quốc đang thực thi với chính sách "chiếc bẫy nợ" của mình, nghĩa là cấp các khoản tín dụng cho nhiều quốc gia để rồi sau đó những nước này không có khả năng hoàn trả... buộc phải nhượng quyền sở hữu nhiều tài sản chiến lược (mỏ khoáng sản, cảng biển)./.