Việc Tháp Vĩnh Hưng được xếp hạng Di tích Quốc gia Đặc biệt là dấu mốc quan trọng trong việc công nhận các giá trị văn hóa lịch sử mà di tích mang lại.
Đây là cơ sở quan trọng để tỉnh Bạc Liêu bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa, lịch sử, kết hợp khai thác hiệu quả tiềm năng phát triển du lịch.
Tỉnh Bạc Liêu xác định tháp Vĩnh Hưng là di tích trọng điểm để xây dựng thành điểm du lịch văn hóa, lịch sử hấp dẫn, vừa để phổ biến, giáo dục truyền thống, vừa để du khách tham quan, thưởng ngoạn danh thắng của Di tích Quốc gia Đặc biệt Tháp Vĩnh Hưng.
Cùng với việc trùng tu, tôn tạo, mở rộng xứng tầm Di tích cấp Quốc gia Đặc biệt, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch sẽ phối hợp với Ủy ban Nhân dân huyện Vĩnh Lợi đầu tư nâng cấp tuyến đường vào tháp để đảm bảo lưu thông thuận lợi.
Cùng với đó, Sở phát huy giá trị di tích đặc biệt, tạo ra sản phẩm du lịch độc đáo, đáp ứng nhu cầu khách du lịch. Phát triển du lịch di tích Tháp Vĩnh Hưng không chỉ đơn thuần là thăm thú cảnh quan mà giá trị hơn cả nằm ở ý nghĩa ẩn sâu trong kiến trúc vật chất, giúp du khách khám phá, hiểu được nét độc đáo của truyền thống văn hóa, lịch sử.
Tháp Vĩnh Hưng (thuộc địa phận ấp Trung Hưng 1B, xã Vĩnh Hưng A, huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu) là ngôi tháp có bề dày lịch sử lâu đời nhưng mãi đến những năm đầu thập niên của thế kỷ XX, các nhà khoa học mới biết đến và bắt đầu nghiên cứu tìm hiểu.
Tại đây, các nhà khảo cổ học đã khai quật được nhiều hiện vật hết sức quý giá với nhiều tượng đá, đồng, gốm, đá quý… đánh dấu một giai đoạn tồn tại và phát triển khá dài (từ thế kỷ 4 đến thế kỷ 13 sau Công nguyên).
Từ giá trị kiến trúc này, năm 1992 Bộ Văn hóa-Thông tin và Thể thao (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) quyết định xếp hạng Tháp Vĩnh Hưng là Di tích cấp Quốc gia.
Gần đây nhất, ngày 18/7/2024, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Thành Long đã ký Quyết định số 694/QĐ-TTg xếp hạng Tháp Vĩnh Hưng là Di tích Quốc gia Đặc biệt.
Giữa mênh mông tứ bề cánh đồng lúa ngút ngàn tầm mắt, Tháp Vĩnh Hưng nổi bật trên nền màu xanh của cây cỏ và hoa lá. Tháp là một quần thể kiến trúc mang vẻ ngoài dung dị nhưng vẫn giữ vẻ uy nghiêm của một công trình văn hóa tín ngưỡng độc đáo. Trong không gian thanh bình yên ả, Tháp Vĩnh Hưng khơi gợi về thời đại lịch sử xa xưa.
Theo các tài liệu ghi chép, các nhà khảo cổ học cho rằng, người đầu tiên phát hiện ra Tháp Vĩnh Hưng và công bố với tên gọi Tháp Trà Long vào năm 1911 là ông Lunet de Lajonquière, một học giả người Pháp. Tiếp theo vào năm 1917, Henri Parmentier (nhà khảo cổ học người Pháp) đến khảo sát khu vực này và công bố kết quả trong tập san của Trường Viễn Đông Bác Cổ Pháp (BEFEO) với tên gọi mới - Tháp Lục Hiền.
Đến năm 1990, các nhà khảo cổ thuộc Viện Khoa học Xã hội tại Thành phố Hồ Chí Minh (nay là Viện Phát triển bền vững vùng Nam Bộ) phối hợp với Bảo tàng tỉnh Minh Hải (nay là tỉnh Bạc Liêu, Cà Mau) đến khảo sát và đào một hố thám sát, phát hiện một số hiện vật như đầu tượng thần, bàn nghiền, Linga-Yoni... Trên cơ sở đó, di tích tháp bước đầu được xác định có niên đại từ thế kỷ 7-8 sau Công nguyên, thuộc giai đoạn phát triển cuối của nền văn hóa Óc Eo.
Dựa vào quan sát, các nhà nghiên cứu cho rằng kiến trúc Tháp Vĩnh Hưng không giống như các tháp Champa ở miền Trung Việt Nam. Tháp Vĩnh Hưng không xây giật cấp, xây trụ, cột giả, không có vết tích của các đồ án trang trí hoa văn bên ngoài cũng như trước cửa tháp, lại không có cửa giả ở các mặt lưng và mặt hông.
Điều đặc biệt hiếm thấy trong các kiến trúc tôn giáo của các nền văn hóa cổ có ảnh hưởng văn minh Ấn Độ là cửa tháp không xây về hướng Đông mà quay về hướng Tây Nam.
Về kết cấu, móng Tháp Vĩnh Hưng sử dụng xen kẽ đá, gạch để chống sụp lún. Kiến trúc tháp có hình vuông, có bẻ góc phía trước và phía sau, có 3 lần bẻ góc đối xứng nhau cả phía trước lẫn phía sau.
Bình đồ và vật liệu kiến trúc cùng những tàn tích trong sinh hoạt, cho thấy các vết tích văn hóa vật chất tìm được ở Tháp Vĩnh Hưng mang đậm sắc thái văn hóa, kỹ thuật ở vùng Đồng bằng Nam Bộ trong cùng một bình tuyến và truyền thống phát triển.
Tháp Vĩnh Hưng có diện tích bình diện khá lớn (chiều Đông-Tây rộng 191m; chiều Bắc-Nam dài 6,9m) và được xây cao hơn 10m, với các bức tường gạch khá dày, tạo ra một tải trọng hàng vạn tấn sau khi xây dựng xong.
Tháp được xây dựng trên nền đất yếu và việc sử dụng móng dàn trải trên một không gian rộng để chống sụp lún là giải pháp hết sức thông minh của cư dân xưa. Hiệu quả là sau hơn một ngàn năm tồn tại, độ lún của tháp không đáng kể.
Phía bên trong lòng Tháp Vĩnh Hưng thờ biểu tượng Linga-Yoni, đây là nguồn gốc của mọi sự sáng tạo trong tín ngưỡng phồn thực của cư dân Óc Eo.
Tương truyền, trước khi hành lễ tế thần, chủ lễ sẽ tắm nước thơm lên biểu tượng Linga-Yoni. Nước thơm theo hệ thống đường dẫn ra bên hông tháp chứa tại hai giếng thiêng. Cư dân Óc Eo lấy nước thiêng khoác lên người để mong đạt nhiều sức khỏe, vạn vật sinh sôi, thịnh vượng, con cháu đầy đàn.
Vào các năm 2002 và 2011, Trung tâm Nghiên cứu khảo cổ phối hợp với Bảo tàng tỉnh Bạc Liêu tiến hành khai quật xung quanh tháp. Quá trình khai quật, các nhà khảo cổ đã phát hiện được nhiều hiện vật trong đó có tượng đồng, linga bằng đá, những mảnh ngói hoặc những viên gạch của thời xưa.
Hiện có 5 hiện vật là bảo vật quốc gia được tìm thấy trong các đợt khai quật khảo cổ ở tháp Vĩnh Hưng gồm tượng Nữ thần Laksmi, tượng Thần Sada Shiva, đầu tượng Thần Shiva, tượng Nam thần và phù điêu Nữ thần Uma./.
Khám phá 3 di tích được xếp hạng Di tích Quốc gia Đặc biệt đợt 15
Ba di tích được xếp hạng Di tích Quốc gia Đặc biệt đợt 15 gồm Di tích khảo cổ Hang xóm Trại và Mái đá làng Vành; Di tích khảo cổ Vĩnh Hưng; Di tích lịch sử Các địa điểm khởi nghĩa Trương Định.