Trong hơn 50 năm hình thành và phát triển của ASEAN, Hội nghị Cấp cao ASEAN 36 là một sự kiện rất đặc biệt, bởi đây là lần đầu tiên một Hội nghị Cấp cao chính thức của ASEAN được tổ chức theo hình thức trực tuyến; và kết quả Hội nghị đã góp phần nâng cao tính hợp tác, chủ động của ASEAN trước các thách thức khu vực và toàn cầu hiện nay.
Tổng thư ký ASEAN Lim Jock Hoi khẳng định diễn ra trong bối cảnh đại dịch COVID-19, Hội nghị cấp cao lần này là minh chứng cụ thể cho tình đoàn kết và vai trò của ASEAN được thể hiện qua hợp tác khu vực mạnh mẽ.
Và Chủ tịch ASEAN 2020, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc nhấn mạnh rằng Hội nghị Cấp cao ASEAN 36 và các hội nghị liên quan thành công tốt đẹp, vừa khẳng định tinh thần của ASEAN là “gắn kết và chủ động thích ứng,” vừa cho thấy đại dịch COVID-19 không ngăn cản được quan hệ hữu nghị giữa các dân tộc, mong muốn hợp tác giữa các quốc gia trong Cộng đồng ASEAN anh em.
Chủ động, kịp thời và sáng tạo
Việt Nam bắt đầu nhiệm kỳ Chủ tịch ASEAN từ tháng Một năm nay, đúng thời điểm dịch COVID-19 bùng phát, lan rộng ra cả thế giới.
Khu vực Đông Nam Á cũng bị ảnh hưởng nặng, các quốc gia đều phải đóng cửa biên giới, thực hiện giãn cách xã hội, mọi giao dịch thông thường đều bị ngừng trệ. Đây là điều chưa từng có với khu vực và thế giới.
Trong bối cảnh tưởng chừng bất khả thi cho mọi chương trình, kế hoạch, vậy mà phát huy vai trò, trách nhiệm, Việt Nam đã chủ động, kịp thời và sáng tạo để bảo đảm các hoạt động của ASEAN liên tục, thông suốt.
Trong tình hình dịch bệnh diễn biến phức tạp, Việt Nam đã kịp thời chuyển sang hình thức họp trực tuyến để có thể bảo đảm duy trì kênh chia sẻ thông tin và phối hợp giữa các quốc gia ASEAN được diễn ra một cách trôi chảy. Điều này không chỉ giúp ASEAN duy trì thông tin, tăng cường phối hợp, mà còn đưa ra nhiều quyết sách quan trọng với khu vực, cả về hợp tác chung và phòng, chống dịch COVID-19 nói riêng.
Việt Nam không chỉ xử lý tốt việc phòng, chống dịch trong nước, mà còn là “tấm gương,” như các nước đánh giá, về tinh thần hợp tác quốc tế và giúp đỡ lẫn nhau trong những lúc khẩn cấp và khó khăn nhất.
Hội nghị Cấp cao 36 là cơ hội quý báu để quảng bá tới bạn bè quốc tế hình ảnh đất nước và những thành tựu phát triển mọi mặt của Việt Nam, môi trường thuận lợi thu hút đầu tư, du lịch, thúc đẩy thương mại, tăng cường liên kết phục vụ mục tiêu phát triển kinh tế-xã hội.
[Tóm tắt Tuyên bố của Chủ tịch Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36]
Đại sứ Nguyễn Nguyệt Nga, Cố vấn cao cấp Ban Thư ký quốc gia ASEAN 2020, đại diện Việt Nam tại Nhóm Phụ nữ ASEAN vì hòa bình, cho rằng Việt Nam trở thành mô hình thành công ứng phó với dịch bệnh với phương châm vì người dân; sớm khôi phục các hoạt động kinh tế, xã hội.
Việt Nam đã tạo niềm tin của bè bạn quốc tế vào vai trò và năng lực lãnh đạo ASEAN trong năm 2020; cùng các nước ASEAN tạo nên “điểm sáng hợp tác quốc tế trong bức tranh toàn cầu màu xám” liên quan đến các vấn đề suy thoái kinh tế, bất bình đẳng xã hội, các vấn đề an sinh xã hội, thất nghiệp... hiện nay.
Hội nghị Cấp cao 36 được tổ chức thành công, tiếp tục thể hiện sự chủ động và trách nhiệm của Việt Nam, kịp thời điều chỉnh để ASEAN không chỉ duy trì các hoạt động trong bối cảnh các nước đều phải đóng cửa vì dịch bệnh, mà còn tiếp tục phối hợp với các đối tác và phát huy vai trò của mình ở khu vực.
Thứ trưởng Bộ Ngoại giao, Trưởng SOM ASEAN của Lào, ông Thongphane Savanphet, đánh giá Việt Nam đang làm tốt vai trò của mình trên cương vị Chủ tịch ASEAN 2020, đặc biệt là trong việc dẫn dắt ASEAN vượt qua những khó khăn, thách thức của đại dịch COVID-19.
Việt Nam đã nhanh chóng điều chỉnh kế hoạch tổ chức các cuộc họp theo hình thức trực tuyến nếu phù hợp hoặc lùi lịch tổ chức các cuộc họp trực tiếp sang giai đoạn cuối năm. Thực tế cho thấy biện pháp mà Việt Nam thực hiện là rất tốt.
Hội nghị cấp cao ASEAN 36 với nhiều nội dung quan trọng, đã thể hiện đúng tinh thần chủ đề năm 2020 “Gắn kết và chủ động thích ứng,” trong điều kiện và hoàn cảnh mới.
Tại phiên họp toàn thể, các nước đánh giá cao vai trò Chủ tịch ASEAN của Việt Nam, cùng những kết quả ban đầu đáng khích lệ trong cuộc chiến chống dịch COVID-19 và các sáng kiến như lập Quỹ ứng phó COVID-19, lập kho y tế dự phòng, quy trình chuẩn về ứng phó dịch bệnh, xây dựng kế hoạch phục hồi toàn diện sau dịch bệnh…
ASEAN đã truyền đi thông điệp mạnh mẽ về một tổ chức khu vực gắn kết, chủ động và đóng vai trò hạt nhân trong các tiến trình khu vực. Các nước cũng nhất trí cần nâng cao khả năng tự cường của ASEAN, vừa kiểm soát hiệu quả dịch bệnh, vừa khôi phục các hoạt động kinh tế, thương mại quốc tế và khu vực, từ đó ổn định cuộc sống của người dân và doanh nghiệp.
Đồng thời, các nhà Lãnh đạo cho rằng hoàn tất và ký kết Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) trong năm 2020 sẽ là thông điệp mạnh mẽ khẳng định sự ủng hộ của ASEAN đối hệ thống thương mại đa phương, tự do hóa thương mại và đầu tư, cũng là đóng góp quan trọng cho quá trình phục hồi sau dịch bệnh tại khu vực.
Theo hãng tin AP của Mỹ, hội nghị thể hiện sự đoàn kết của các nước thành viên và thảo luận về việc thành lập một quỹ khẩn cấp trong khu vực để ứng phó cuộc khủng hoảng nghiêm trọng do đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 gây ra.
Trao đổi về tình hình quốc tế và khu vực, các nước đề cao lập trường nguyên tắc của ASEAN trong đảm bảo hòa bình, an ninh, an toàn và tự do hàng hải, hàng không trên Biển Đông, nhấn mạnh cần đề cao tinh thần thượng tôn pháp luật, đẩy mạnh hợp tác xây dựng lòng tin sử dụng các biện pháp hòa bình dựa trên luật pháp quốc tế, thực hiện đầy đủ DOC và hướng tới Bộ Quy tắc ứng xử trên Biển Đông (COC) giữa ASEAN và Trung Quốc hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với luật pháp quốc tế, UNCLOS 1982.
Nhiều nước cho rằng, dịch bệnh đã tác động quá trình đàm phán COC, tuy nhiên ASEAN cần sớm nối lại tiến trình này, từ đó khẳng định vai trò trung tâm và đóng góp cho hòa bình, ổn định tại khu vực
Các Lãnh đạo cũng đề cập tới tình hình bán đảo Triều Tiên và bang Rakhine nhấn mạnh ASEAN cần đẩy mạnh hỗ trợ Myanmar trong trợ giúp người dân ở bang Rakhine sớm khôi phục ổn định cuộc sống, phòng chống dịch bệnh.
Về vai trò của Việt Nam với tư cách là Chủ tịch ASEAN năm 2020, Tiến sỹ Balaz Szanto, thuộc Bộ môn Quan hệ quốc tế, Đại học Webster Thailand nhấn mạnh rằng, Việt Nam là thành viên quan trọng, là quốc gia có vai trò chủ yếu trong ASEAN.
Vai trò lãnh đạo ASEAN của Việt Nam sẽ có những ảnh hưởng riêng biệt đến các vấn đề quan trọng, trong đó có việc thúc đẩy giải quyết các tranh chấp lãnh thổ trên biển, cũng như các vấn đề khác trong chương trình nghị sự của ASEAN.
Trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, việc tổ chức phiên thảo luận về tăng quyền năng cho phụ nữ trong kỷ nguyên số, cho thấy Việt Nam vừa xử lý vấn đề cấp bách, vừa có thể duy trì được các chương trình, hoạt động đã đề ra cho năm 2020. Đây là sáng kiến do Việt Nam đề xuất và lần đầu tiên một hoạt động về chủ đề tăng quyền năng cho phụ nữ được tổ chức trong khuôn khổ Hội nghị Cấp cao ASEAN.
Phiên họp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, khẳng định cam kết mạnh mẽ ở cấp cao của ASEAN trong thực hiện đầy đủ và hiệu quả các mục tiêu đề ra trong Cương lĩnh Bắc Kinh, cũng như thúc đẩy bình đẳng giới, nâng cao vai trò của phụ nữ trong phát triển kinh tế-xã hội và hợp tác ASEAN.
Tại phiên họp này, Chủ tịch Quốc hội Việt Nam, Chủ tịch Đại hội đồng liên nghị viện ASEAN lần thứ 41 (AIPA-41) Nguyễn Thị Kim Ngân đề xuất Chính phủ các nước ASEAN cần tiếp tục bổ sung, hoàn thiện chính sách, pháp luật để thúc đẩy bình đẳng giới, trao quyền và nâng cao vị thế đối với phụ nữ, tạo thuận lợi để tất cả phụ nữ và trẻ em gái không chỉ tiếp cận mà còn được hưởng lợi thực chất từ các cơ hội do công nghệ số và hội nhập quốc tế mang lại, từ đó tăng cường sự tham gia và cơ hội phát triển đối với phụ nữ...
Các nhà lãnh đạo ASEAN nhất trí cần phát huy các cơ chế do ASEAN dẫn dắt và tranh thủ hợp tác với các đối tác nhằm thúc đẩy các chương trình, hoạt động về phụ nữ, hòa bình và an ninh trong ASEAN, nâng cao chất lượng cuộc sống và sự phát triển của phụ nữ, trẻ em, tạo điều kiện cho phụ nữ tiếp cận với công nghệ số một cách thuận lợi.
Đặc biệt, trong nỗ lực kiểm soát sự lây lan và khắc phục tác động của dịch bệnh COVID-19, phụ nữ và trẻ em gái cần được đặt ở vị trí trung tâm trong chính sách của mỗi quốc gia và khu vực; đồng thời cần khuyến khích sự tham gia và lãnh đạo của phụ nữ trong quá trình này.
Thích ứng với thời cơ và thách thức
Trong các phiên đối thoại tại Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 36, các nhà Lãnh đạo ASEAN kêu gọi sự đồng lòng ủng hộ của tất cả người dân, Nghị viện/Quốc hội các nước ASEAN, cộng đồng doanh nghiệp và lực lượng thanh niên, cùng đoàn kết, quyết tâm vượt qua khó khăn do dịch bệnh, thích ứng với trạng thái “bình thường mới,” góp phần xây dựng Cộng đồng ASEAN gắn kết, vững mạnh.
Tại Phiên đối thoại dưới hình thức trực tuyến giữa Lãnh đạo Cấp cao ASEAN với đại diện Đại hội đồng liên nghị viện ASEAN (AIPA), các nhà lãnh đạo Chính phủ và Quốc hội/Nghị viện các nước khẳng định tiếp tục phối hợp chặt chẽ để giữ vững đà liên kết, đẩy mạnh tiến trình xây dựng Cộng đồng ASEAN, vượt qua khó khăn, thách thức của dịch bệnh, phục hồi và phát triển bền vững, hướng tới một Cộng đồng ASEAN gắn kết và liên kết chặt chẽ, phát huy vai trò trung tâm trong cấu trúc khu vực đang định hình, chủ động thích ứng với các thời cơ và thách thức.
Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Tòng Thị Phóng, Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội Việt Nam tin tưởng, với một tiến trình phát triển mới của ASEAN, AIPA sẽ ngày càng đổi mới, gắn kết với ASEAN, hỗ trợ Chính phủ các nước triển khai thành công các cam kết xây dựng cộng đồng đoàn kết và thịnh vượng.
Đáng chú ý là các đề xuất về thúc đẩy phong trào thanh niên tình nguyện, khởi nghiệp và phát triển kỹ năng trong cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư tại cuộc gặp với đại diện Thanh niên ASEAN.
Đại diện Thanh niên ASEAN khẳng định sẵn sàng đón nhận trọng trách và tiếp tục đóng góp tích cực vào triển khai hiệu quả các Kế hoạch Tổng thể trên ba trụ cột Cộng đồng.
Trong cuộc đối thoại giữa Lãnh đạo các nước ASEAN với đại diện Hội đồng tư vấn kinh doanh ASEAN (ASEAN-BAC), Lãnh đạo các nước cam kết hỗ trợ cộng đồng doanh nghiệp vượt qua những tác động tiêu cực của dịch COVID-19; đồng thời kêu gọi các doanh nghiệp đồng hành, ủng hộ Chính phủ, phát huy vai trò chủ động, nâng cao tính tự cường và khả năng cạnh tranh để cùng vượt qua giai đoạn khó khăn hiện nay, sớm khôi phục lại hoạt động kinh tế, hướng tới tương lai, đưa ASEAN trở thành điểm đến mới hấp dẫn các nhà đầu tư.
Nhận định Việt Nam có khả năng thúc đẩy hợp tác nội khối chặt chẽ hơn nữa chống COVID-19, bà Jessica Wau, Phó Giám đốc phụ trách nghiên cứu ASEAN thuộc Viện Các vấn đề quốc tế Singapore cho rằng Việt Nam đã cho thấy cách xử lý ấn tượng đối với đại dịch COVID-19.
Số ca lây nhiễm thấp và khả năng mở cửa lại nền kinh tế tương đối sớm đã mang lại cho Việt Nam khả năng hỗ trợ các nước khác, trong đó có các nước ASEAN. Nếu không có làn sóng dịch COVID-19 thứ hai, Việt Nam sẽ có điều kiện thuận lợi để thúc đẩy hơn nữa sự hợp tác chặt chẽ trong ASEAN nhằm đối phó với đại dịch COVID-19, thông qua đối thoại có ý nghĩa và ưu tiên các nhu cầu trước mắt của khu vực.
Hội nghị Cấp cao ASEAN 36 đã được chuẩn bị chu đáo, kỹ lưỡng cả về hậu cần và nội dung.
Trong các ngày 22-24/6/2020 đã diễn ra các Hội nghị trù bị: Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN không chính thức, Hội đồng Điều phối ASEAN lần thứ 26 và Hội đồng Cộng đồng Chính trị-An ninh ASEAN lần thứ 21; Hội nghị Bộ trưởng các nước tham gia đàm phán Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP); Hội nghị Hội đồng Cộng đồng Văn hóa-Xã hội ASEAN lần thứ 23.
Kết quả nổi bật nhất là các nhà Lãnh đạo đã thông qua Tuyên bố Chủ tịch về kết quả Hội nghị Cấp cao ASEAN 36: “Tầm nhìn về ASEAN gắn kết và chủ động thích ứng: Vượt lên các thách thức và duy trì tăng trưởng;” Tuyên bố ASEAN về Phát triển nguồn nhân lực cho một thế giới công việc đang đổi thay và ghi nhận 9 văn kiện khác.
Trước đó, công tác chuẩn bị trên mọi phương diện từ lễ tân, hậu cần, an ninh, y tế được triển khai khẩn trương. Việc đón tiếp đại biểu được tổ chức trọng thị, chu đáo, an toàn, thể hiện sự hiếu khách của nước chủ nhà Việt Nam.
Ban Tổ chức đã bố trí khu làm việc cho hơn 200 phóng viên trong nước và quốc tế với đầy đủ các trang thiết bị như bàn làm việc, wifi tốc độ cao, khu vực lấy hình dành cho các hãng truyền hình, cũng như đảm bảo kỹ thuật trực tiếp đến các điểm cầu của các nước ASEAN.
Bên cạnh đó, để đáp ứng nhu cầu hình ảnh của các hãng thông tấn báo chí không có điều kiện đến trực tiếp Việt Nam do bối cảnh dịch bệnh, Ban Tổ chức đã cung cấp hình, ảnh trên website do các hãng Thông tấn chủ nhà là Thông tấn xã Việt Nam, Truyền hình chủ nhà là Đài Truyền hình Việt Nam thực hiện...
Đặc biệt, để người dân ASEAN có thể theo dõi Lễ khai mạc Hội nghị, lần đầu tiên Việt Nam tiến hành phát trực tiếp Lễ khai mạc và họp báo trên trang website chính thức của Năm Chủ tịch ASEAN 2020 của Việt Nam (asean2020.vn).
Với tư cách là Chủ tịch ASEAN 2020, dù dịch bệnh khắc nghiệt, Việt Nam không chỉ gói gọn mục tiêu phòng, chống dịch COVID-19, mà thể hiện được vai trò tổng thể của mình trong điều phối cũng như thúc đẩy chương trình nghị sự, hoạt động chung của ASEAN, góp phần phát triển cộng đồng ASEAN vững mạnh, phát huy vị thế ở khu vực và quốc tế./.