Lễ giỗ tập thể lần thứ 40 các nạn nhân trong vụ thảm sát Ba Chúc. (Ảnh: Công Mạo/TTXVN) Những cánh rừng cao su bạt ngàn, những vườn cà phê, hồ tiêu mọc lên rất đỗi êm ả ven con đường trải nhựa thẳng tắp từ huyện Ngọc Hồi vào đến tận làng biên giới Rờ Kơi, tỉnh Kon Tum.
Trên mảnh đất đang cố vươn mình này, không phải ai cũng biết, cách đây hơn 40 năm khi từ sát biên giới lùi vào định canh, định cư, nơi này chỉ có cái cây, ngọn cỏ. Và ấy cũng là lúc, như bao buôn làng, thôn xã khác trên dọc 240km biên giới Tây Nam, bà con Rờ Kơi dang tay giúp đỡ làn sóng lánh nạn, bỏ trốn khỏi “cánh đồng chết” Angkor.
Từ ngôi nhà kiên cố phía đầu làng Rờ Kơi, ông A Ghin, hướng ánh nhìn ra phía trường Tiểu học gần đó nằm hiền hòa trong cây cối xanh mát, những đứa trẻ người dân tộc Hà Lăng, Brâu, Mường, Thái đang hồn nhiên nô đùa dưới trưa nắng. Nghe nhắc đến chuyện ông giúp người dân Campuchia chạy sang lánh nạn, tránh họa diệt chủng của bọn Pol Pot, già làng dân tộc Hà Lăng này cười đôn hậu, nói: “Ôi chà, 300 người bồng bế nhau chạy sang đấy.”
Trong trí nhớ của ông A Ghin - người năm 2011 được Chủ tịch nước tặng Huân chương chiến sỹ vẻ vang, hồi trước năm 1975, bà con Rờ Kơi và người dân biên giới Campuchia rất gắn bó, thường xuyên qua lại. Khi chế độ diệt chủng Pol Pot lên nắm quyền, “nó cấm dân không được gặp người Việt Nam.” Rồi sau đó, liên tục xảy ra các vụ thảm sát man rợ, diệt chủng người Khmer, liên tục có những người Campuchia chạy sang lánh nạn tại các xã biên giới của Kon Tum như Ya Mô, Ya H’rai, Mô Rai. Hàng loạt các lán tạm dựng khắp dọc vùng biên.
Những người này nói là lính Pol Pot đã bắt rất nhiều người dân mang đi. Tận mắt thấy nhiều người dân bị đập chết, họ xin lánh nạn để tránh họa diệt chủng. Nếu không được, họ sẽ sang Lào lánh nạn và sẵn sàng đưa Bộ đội Việt Nam đến xem những hố chôn tập thể người dân và cán bộ Campuchia. Còn để Pol Pot sang đưa về, họ đều bị trừng trị bằng cách chôn sống tập thể, bị đập chết rất dã man, tàn bạo.
“Khi ông già cùng người làng ra đây lập xã Rờ Kơi, 300 người kia chạy sang xin lánh nạn. Ai cũng khổ, hai bàn tay trắng, không gạo ăn, không nước uống. Mà họ chạy sang đây, có ai đâu, chỉ có làng Rờ Kơi thôi. Mà Rờ Kơi thì nghèo nữa. Có gì đâu, chỉ có gạch đá thôi. Nhưng vẫn bảo nhau cố giúp họ lúa này, xoong nồi này, quần áo này, heo gà này, lập làng này,” ông A Ghin nhớ lại.
Theo lời kể của Bí thư Đảng ủy xã Rờ Kơi, ông A Đinh, người dân Campuchia, nhất là tại các làng ở những huyện Tà Veng, Von Xay của tỉnh biên giới Ratanakiri với người dân vùng biên thường xuyên qua lại với nhau.
Đến khi gặp thảm họa diệt chủng, hàng trăm người đã chạy sang lánh nạn tại Rờ Kơi những năm 1977 đến 1978. Họ được người dân và chính quyền, chiến sỹ Biên phòng, lực lượng Công an vũ trang giúp đỡ chu đáo, coi nhau như anh em trong nhà. Sau này khi trở về nước, họ vẫn giữ những tình cảm tốt đẹp, thân thiện với Rờ Kơi, với Kon Tum, thường hay qua lại, thăm hỏi những người đã giúp mình trong lúc hoạn nạn.
“Trong đó có cả những người sau này làm lãnh đạo cấp cao, có người làm Tỉnh trưởng, có người làm lãnh đạo các cấp, các ban, ngành của Campuchia như ông Bun Thoong, Xổm Keo,” ông A Đinh cho hay.
[40 năm và những ký ức không thể nguôi quên: Lời thề giữ đất]
Việc bà con làng Rờ Kơi giúp đỡ người Campuchia trước thảm họa diệt chủng chỉ là một trong những ân tình nơi biên giới. Toàn bộ thông tin về tình hình người dân nước láng giềng rời bỏ xứ sở sang Việt Nam lánh nạn đều được báo cáo về cấp tỉnh và Trung ương. Thấu hiểu cơn hoạn nạn này, sự trợ giúp chân thành, chí tình, trong sáng, tình hữu nghị giữa hai dân tộc được đưa ra.
Trước mắt là thuốc chữa bệnh, lương thực, các loại hạt giống, gia súc, gia cầm, công cụ sản xuất, đến giao đất dựng làng, dựng xã, phát nương làm rẫy, sản xuất để ổn định cuộc sống nơi ở tạm. Sau đó, theo lời kêu gọi của Mặt trận đoàn kết dân tộc cứu nước Campuchia đề nghị với Việt Nam: “Hãy cứu giúp chúng tôi không chỉ cứu giúp mấy vạn người lánh nạn mà phải cứu giúp cả một dân tộc,” những người lính tình nguyện Việt Nam đã vượt những dặm dài heo hút, núi rừng hiểm trở, giúp đỡ sự nghiệp đấu tranh sinh tồn của nhân dân Angkor.
Chính vì tình nghĩa sâu nặng này mà ông Bun Thoong, nguyên Thượng nghị sỹ, nguyên Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Campuchia, người đã lánh nạn trên mảnh đất biên giới Kon Tum những năm đó đã đặt thêm cho con trai mình một cái tên Việt Nam là Phan Văn Vũ, theo tên của một chiến sỹ Biên phòng.
Phan Văn Vũ, tức Thoong Savon, Tỉnh trưởng tỉnh Rattanakiri hiện nay, là một trong hàng trăm đứa trẻ được sinh ra trên mảnh đất Kon Tum vào những năm tháng nặng tình, nặng nghĩa đó. Vũ được ông Bun Thoong gửi gắm cho đội trinh sát vũ trang Gia Lai-Kon Tum để quay về Campuchia cùng những người lính tình nguyện Việt Nam cầm súng chiến đấu chống lại Khmer Đỏ.
Chế độ diệt chủng bị đập tan, trước khi rời vùng biên giới Kon Tum để về lại Ratanakiri, ông Bun Thoong đã bày tỏ tự đáy lòng rằng, “không bao giờ quên được sự giúp đỡ quý báu, chân thành” và nơi đây chính là “quê hương yêu dấu thứ hai đã sinh ra chúng tôi...”./.
