Bình Thuận là tỉnh thuộc duyên hải cực Nam trung bộ, với khí hậu nhiều nắng gió và đa dạng về tài nguyên thiên nhiên từ rừng, núi, biển, đảo... Tận dụng những thế mạnh này, Đảng bộ và nhân dân Bình Thuận đã nỗ lực khắc phục khó khăn, phát huy truyền thống cách mạng, khai thác tiềm năng và lợi thế để xây dựng tỉnh nhà đạt nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực đời sống kinh tế-xã hội những năm qua.
Nổi bật và luôn là nền tảng tạo đà phát triển cho tỉnh phải nói đến ba lĩnh vực then chốt thủy lợi, du lịch và năng lượng điện. Đây là những lĩnh vực trụ cột đã khẳng định được tầm quan trọng trong suốt chiều dài xây dựng và phát triển tỉnh Bình Thuận.
Nhân dịp kỷ niệm 30 năm tái lập tỉnh Bình Thuận (1992-2022) phóng viên phản ánh nội dung này qua bốn bài viết chủ đề: Bước đột phá sau 30 năm tái lập tỉnh Bình Thuận.
Bài 1: Dấu ấn từ công trình thủy lợi
Nhắc đến Bình Thuận, nhiều người vẫn không quên được ký ức là một trong những vùng đất có khí hậu khắc nghiệt nhất cả nước với thiếu mưa, thừa nắng, đất đai cằn cỗi. Trụ lại nơi đây phần lớn chỉ có những cành xương rồng già nua, xơ xác... Sau 30 năm tái lập tỉnh (1992-2022), Đảng bộ và nhân dân Bình Thuận đã nỗ lực khắc phục khó khăn, đồng lòng chung tay xây dựng tỉnh nhà đạt nhiều thành tựu quan trọng trên tất cả các lĩnh vực kinh tế-xã hội.
Vượt qua giai đoạn đầy cam go, thử thách, giờ đây những hình ảnh “cằn cỗi” đó không còn nữa, thay vào đó là màu xanh ngút ngàn của cây trái, của lúa... Những công trình thủy lợi đúng hướng đã mang về màu xanh ngút ngàn với những mầm sống mới.
Những công trình thủy lợi tiên phong
Trong những năm tháng chiến tranh, Bình Thuận là vùng kháng chiến gian khổ, ác liệt. Sau ngày giải phóng không còn tiếng súng, nhưng người dân lại bắt tay vào cuộc chiến mới - cuộc chiến chống hạn hán. Hàng năm Bình Thuận chịu ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt, lượng mưa ít. Phần lớn diện tích đất canh tác là cát pha bạc màu nằm trong vùng thiếu nước nên người dân vẫn không sao thoát khỏi vòng luẩn quẩn của đói nghèo... Nông dân loay hoay dầm mưa dãi nắng cả năm với một vụ lúa bấp bênh và vài ba loại cây trồng có năng suất và sản lượng rất thấp. Thời điểm năm 1985- 1996, năng suất lúa chỉ đạt khoảng 15tạ/ha. Lúc thời tiết thuận lợi thì cũng chỉ đạt trung bình 25 tạ/ha.
Theo ông Huỳnh Văn Tí, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Tỉnh uỷ Bình Thuận (nhiệm kỳ 2005-2010, 2010-2015), nhìn lại chặng đường từ ngày tái lập tỉnh, cái được đầu tiên đó là những thành quả bước đầu của công tác thủy lợi. Bình Thuận là một tỉnh thiếu mưa, thừa nắng, nhiều gió, nhiều vùng đất đai cằn cỗi, có những lúc cả người và gia súc đều thiếu nước uống, chính vì thế, mỗi nhiệm kỳ, các thế hệ cán bộ lãnh đạo của tỉnh luôn coi đây là trọng trách hàng đầu. Ban chấp hành đảng bộ qua các thời kỳ điều xác định muốn tỉnh phát triển chỉ có ưu tiên một vấn đề hàng đầu đó là “nước, nước và nước.”
Ông Nguyễn Hữu Phước, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh cho biết: Công trình thủy lợi hồ Sông Quao thuộc huyện Hàm Thuận Bắc là một trong những công trình thủy lợi được xây dựng tiên phong và phát huy hiệu quả. Trước khi công trình được xây dựng, đất đai nơi đây cằn cỗi do thiếu nước. Hầu hết các cánh đồng chỉ sản xuất một vụ lúa trong năm, và phải trông chờ vào nguồn nước trời, nên năng suất cây trồng thấp, cuộc sống nhân dân gặp rất nhiều khó khăn.
[Chuẩn bị lộ trình phù hợp cho phát triển điện gió ngoài khơi]
Năm 1988, hồ thủy lợi Sông Quao được khởi công xây dựng với niềm mong mỏi, hy vọng của những người dân nơi đây. Tuy nhiên, do điều kiện còn khó khăn và thời tiết vô cùng khắc nghiệt nên phải tốn thời gian hơn 10 năm (năm 1997) công trình mới hoàn thành và đưa vào sử dụng.
Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Bình Thuận, hồ Sông Quao có dung tích 73 triệu m3, công trình cung cấp nước tưới cho hơn 8.100 ha đất nông nghiệp của huyện Hàm Thuận Bắc. Hiện nay, do được bổ sung nguồn nước từ sông Lũy về nên tổng diện tích tưới toàn bộ hệ thống công trình thủy lợi Sông Quao khoảng 11.000 ha và cấp nước sinh hoạt cho thành phố Phan Thiết với công suất 25.000m3/ngày. Qua thời gian đưa vào khai thác, công trình hồ thủy lợi Sông Quao đã phát huy hiệu quả hoạt động.
Ông Nguyễn Hòa, một lão nông tại xã Hàm Liêm, huyện Hàm Thuận Bắc cho biết: Từ khi công trình thủy lợi Sông Quao được đưa vào hoạt động và nguồn nước luôn ổn định đã tạo điều kiện cho người dân canh tác sản xuất, nhờ vậy cuộc sống người dân nơi đây đã khấm khá hơn. Không phải trông chờ vào nguồn nước trời mỗi năm một vụ bấp bênh như ngày xưa; có nguồn nước, chúng tôi canh tác lúa mỗi năm ba vụ. Bên cạnh đó, nhờ nguồn nước dồi dào nên có thể chuyển đổi cây trồng hiệu quả hơn.
Để khai thác hiệu quả những công trình thủy lợi, đồng thời tận dụng triệt để nguồn nước xả từ các nhà máy thủy điện, tỉnh Bình Thuận đã triển khai xây dựng hệ thống kênh chuyển nước, còn gọi là kênh “nối mạng”. Kênh này sẽ chuyển nước từ các hồ chứa lớn đến các hồ chứa nhỏ cũng như điều tiết nước từ lưu vực dư thừa sang lưu vực thiếu, hạn chế được sự thiếu nước trong mùa khô tại một số vùng.
Với sáng kiến “nối mạng” liên thông giữa các hồ chứa nước đã khai thác tối đa hiệu quả những công trình thủy lợi được đầu tư xây dựng. Trong số các công trình phát huy hiệu quả phải kể đến là hệ thống kênh tiếp nước Sông Móng-Đu Đủ-Tân Lập dài gần 40km phủ kín vùng chuyên canh thanh long của huyện Hàm Thuận Nam; hệ thống kênh Châu Tá dài 32 km đưa nước từ đập 812 về tận vùng hạn Hồng Sơn, Hồng Liêm của huyện Hàm Thuận Bắc...
Trên địa bàn tỉnh đã xây dựng 15 tuyến kênh “nối mạng” với chiều dài 265 km, đang phát huy hiệu quả tốt với nhiệm vụ tiếp nước, tưới tăng vụ cho 19.700 ha và mở rộng khu tưới 18.000 ha.
Ông Huỳnh Duy Khôi, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện Bắc Bình cho biết: Việc đưa vào hoạt động công trình kênh chuyển nước đã giải quyết rất nhiều vấn đề trong việc di chuyển nguồn nước.
Đặt biệt, tại huyện Bắc Bình thì các kênh chuyển nước này đã kết nối hồ Cà Giây với kênh kênh chuyển nước 812- Châu Tá để cung cấp nước về cho huyện Hàm Thuận Bắc. Gần đây thì các đơn vị đã triển khai đầu tư hệ thống kênh chuyển nước Cà Giây-Cây Cà để “nối mạng” với hệ thống thủy lợi huyện Tuy Phong... việc kết nối này đã giúp huyện Bắc Bình chủ động trong sản xuất nông nghiệp, cũng như chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp.
Chiến lược đầu tư đúng hướng
Từ thành công bước đầu, tỉnh Bình Thuận xác định để mở lối ra cho nông nghiệp phát triển thì vấn đề xây dựng thủy lợi là cần ưu tiên hàng đầu. Và được sự đầu tư của Chính phủ, Bộ, ngành Trung ương, ngân sách tỉnh và nhân dân đóng góp, Bình Thuận đã hình thành một hệ thống thủy lợi đầu mối quan trọng, đưa nguồn nước về tưới mát những cánh đồng khô hạn. Đảng bộ và nhân dân Bình Thuận đã sử dụng hàng triệu ngày công lao động và hàng ngàn tấn vật tư để đầu tư xây dựng nhiều công trình thủy lợi phục vụ phát triển sản xuất nông nghiệp và các ngành kinh tế xã hội của tỉnh.
Ông Nguyễn Hữu Phước, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh cho biết: Từ một địa phương khô hạn, chủ yếu có các công trình thủy lợi vừa và nhỏ với năng lực thiết kế tưới 27.400ha; nhưng đến nay, toàn tỉnh có 78 hệ thống công trình thủy lợi đã đưa vào khai thác sử dụng với tổng năng lực tưới thiết kế 70.300ha, tổng dung tích trữ 324 triệu m3. Được sự quan tâm, hỗ trợ của Trung ương, tỉnh đã nỗ lực, dồn sức đầu tư, hoàn thành nhiều công trình thủy lợi lớn như: hồ Sông Quao, dung tích hơn 73 triệu m3; hồ Cà Giây, dung tích gần 40 triệu m3; hồ Lòng Sông, dung tích trên 35 triệu m3...
Những công trình thủy lợi đã góp phần quyết định vào việc phát triển nông nghiệp và nông thôn trên địa bàn tỉnh. Đến nay toàn tỉnh đã chủ động tưới trên 50% diện tích đất canh tác cần tưới hàng năm; xấp xỉ 75% diện tích đất lúa theo quy hoạch; cung cấp nước đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của nhân dân.
Việc đầu tư hạ tầng thủy lợi đã tạo sự phát triển đồng đều giữa các vùng trong tỉnh, góp phần mở rộng diện tích gieo trồng được tưới toàn tỉnh từ 32.600 ha (năm 1992) tăng lên 114.500 ha (năm 2021), gấp 3,5 lần. Đồng thời, cấp nước phục vụ sinh hoạt và các ngành kinh tế khác đạt 38 triệu m3 năm 2021.
Từ khi các công trình thủy lợi đưa vào hoạt động đã phát huy hiệu quả tích cực, những vùng đất khô cằn của các huyện Tuy Phong, Bắc Bình, Hàm Thuận Bắc... đã nhanh chống hồi sinh. Thành công từ việc đưa vào sử dụng các công trình thủy lợi không chỉ giúp địa phương chủ động tưới cho diện tích canh tác, mà còn góp phần khuyến khích người dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng phù hợp, qua đó tăng cao thu nhập cho người dân.
Hàng nghìn hộ dân được thụ hưởng từ những công trình thủy lợi đã thoát nghèo, vươn lên làm giàu từ mảnh đất của mình. Năng suất, chất lượng các sản phẩm nông nghiệp được nâng lên, sản lượng lương thực tăng liên tục hằng năm. Năng suất lúa từ 29,9 tạ/ha (năm 1992) tăng lên 59 tạ/ha (năm 2022); sản lượng lương thực tăng gấp 4,7 lần (846.626 tấn/ 180.242 tấn). Cơ cấu cây trồng chuyển đổi đúng hướng, đến năm 2022, diện tích cây lâu năm đạt 113.100 ha, tăng 98.000 ha, gấp 7,49 lần so với năm 1992...
Ngày nay, những hình ảnh ruộng lúa thiếu nước cháy vàng, cát trắng bỏng chân, những cánh đồng bụi bay mù mịt hầu như không còn nữa, mà đó là màu xanh bạt ngàn của những cánh đồng rộng lớn quanh năm xanh tốt; các loại cây màu như mì, mía, bắp, thanh long... được nông dân xen canh quanh năm không cho đất “nghỉ”. Có nguồn nước, người dân đã tận dụng các ao đầm để nuôi cá, mang lại nguồn lợi thủy sản nước ngọt to lớn cho tỉnh nhà. Cuộc sống của người dân Bình Thuận đã thay đổi từng ngày.
Từ một tỉnh nghèo, kinh tế kém phát triển, tổng thu ngân sách nội địa của tỉnh chỉ 140 tỷ đồng (năm 1992) đã tăng lên 13.000 tỷ đồng (năm 2021); thu nhập bình quân đầu người năm 2021 đạt 69,6 triệu đồng/người/năm. Kinh tế phát triển đã tạo điều kiện cho tỉnh đầu tư giải quyết các vấn đề xã hội đạt nhiều kết quả tích cực, bộ mặt của quê hương ngày càng khởi sắc...
Ba mươi năm tái lập tỉnh, những công trình thuỷ lợi đã góp phần quyết định sự phát triển nhảy vọt của sản xuất nông nghiệp. Ngày nay tỉnh nhà đang đứng trước những vận hội to lớn trên bước đường Công nghiệp hóa-Hiện đại hóa và nông nghiệp vẫn giữ vị trí quan trọng trong cơ cấu kinh tế của tỉnh. Và công trình thủy lợi đã và đang có vẫn luôn là “bệ phóng” cho nông nghiệp Bình Thuận phát triển trong giai đoạn mới. Vùng đất “cằn” ngày nào giờ không còn nữa. Nước về đã xóa đi muôn nỗi nhọc nhằn trên gương mặt những người nông dân bao đời tần tảo./.
Bài 2: Điểm nhấn thương hiệu du lịch biển